Sir Bernard Montgomery
Field Marshal of Alamein
Διοικητής Βρετανικών Δυνάμεων του Ρήνου

Αυτό το έγγραφο είναι μία προσπάθεια να αναλυθεί από πού πηγάζει το ηθικό στη μάχη και κατ’ επέκταση να ανακαλυφθεί πώς μπορεί αυτό να αναπτυχθεί. Το υψηλό ηθικό ορίζεται ως η αντοχή και το θάρρος που απαιτείται για την υποστήριξη σε κούραση και σε κίνδυνο. Με άλλα λόγια, η αξία εκείνη που κάνει τους άνδρες να προχωρήσουν μπροστά κατά την επίθεση και να κρατήσουν το έδαφος τους κατά την άμυνα. Είναι η αξία εκείνη, χωρίς την οποία κανένας πόλεμος δε μπορεί να κερδηθεί.

Είναι αναγκαίο να υπάρχει ένα σαφές πλάνο προκειμένου η ανάλυση του ηθικού να ισχύει για την πραγματικότητα της Στρατιωτικής εκπαίδευσης. Ως εκ τούτου, έχω εκδώσει στους Διοικητές Σωμάτων του Στρατού του Ρήνου, για τον καθένα χωριστά, ένα έγγραφο που ονομάζεται «Morale in Battle: Outline Plan» (Ηθικό στον Πόλεμο: Περίγραμμα Σχεδίου).

Επιπρόσθετα, έχουν πάρει οδηγίες να ξεκινήσουν εκπαίδευση πάνω στο ηθικό, βασισμένο σ’ αυτό το Περίγραμμα Σχεδίου.

Κεφάλαιο 1. Η ποιότητα του ηθικού

1. Στον πόλεμο, το ηθικό πολλών ανδρών ανυψώνεται και οι χαρακτήρες τους σφυρηλατούνται και δένονται κατ’ αναλογία με τις ταλαιπωρίες και τους κινδύνους που καλούνται να αντιμετωπίσουν. Αυτοί οι άνδρες συχνά διακρίνονται στο πεδίο της μάχης για τις θαρραλέες και τολμηρές πράξεις τους, και αντέχουν με απαράμιλλο σθένος και υπομονή τα εμπόδια που απλώνονται μπροστά τους.

2. Ωστόσο, κάποιοι άλλοι άνδρες, μπορεί κάτω από την πίεση των κακουχιών και των κινδύνων να παραδοθούν στο φόβο και την κούραση και να αφήσουν τους χαρακτήρες τους να αλλοιωθούν. Αυτή η αλλοίωση συνήθως παίρνει τη μορφή της κάμψης του ηθικού, το οποίο έχει σαν αποτέλεσμα την ατολμία και την ατημέλητη εμφάνιση. Στη μάχη, άνδρες οι οποίοι δεν λυγίζουν, εμφανίζονται καθαροί και γεμάτοι ενέργεια, ενώ όσοι λυγίζουν θα είναι βρώμικοι και ατημέλητοι. Παρομοίως, οι άτολμοι Αξιωματικοί κατά τη διάρκεια παύσης εχθροπραξιών θα βρίσκονται να σέρνονται στις ακαθαρσίες κάποιου υπογείου, ενώ οι αγγελιοφόροι και διαβιβαστές τους αποκομμένοι από το φως της ημέρας, θα προσπαθούν να κάνουν τη δουλειά τους υπό το φως ενός τρεμάμενου κεριού. Σ’ αυτές τις τελευταίες περιπτώσεις παρατηρείται μια γενικότερη αλλοίωση του χαρακτήρα εξαιτίας της μερικής παράδοσης στο φόβο.

3. Σε ακραίες περιπτώσεις, άνδρες οι οποίοι φοβήθηκαν, κατέρρευσαν σε υπέρμετρο βαθμό. Χωρίς να έχουν πλέον τον απόλυτο έλεγχο του εαυτού τους, «μεταμορφώθηκαν» σε πρόβατα ή λαγούς, χωρίς να μπορούν να δράσουν μόνοι τους ή να σκεφτούν ορθολογικά. Τα ένστικτά τους γίνανε σαν αυτά μιας αγέλης. Γίνανε δηλαδή ή παράλυτοι από φόβο ή κυριευμένοι από ένα παραλογιζόμενο πανικό. Αυτοί οι άνδρες είναι μικρές εξαιρέσεις, αλλά είναι αυτοί που υπενθυμίζουν την αξία του υψηλού ηθικού. Ο καλός στρατιώτης – αυτός με υψηλό ηθικό – δεν παραδίνεται στο φόβο και διατηρεί το επίπεδό του. Ο κακός στρατιώτης – αυτός με χαμηλό ηθικό – γίνεται ανίκανος να δράσει από μόνος του και κατά μία έννοια έχει αποβάλλει ένα κομμάτι της προσωπικότητάς του.

4. Το ηθικό είναι μία πνευματική και ηθική αξία. Είναι μία αξία που προσιδιάζει στα ανθρώπινα όντα, επειδή είναι απαραίτητα προϊόν ενός μυαλού με συνείδηση. Είναι αυτό που στο πεδίο της μάχης κρατά τους άνδρες στο επίπεδο της ανθρωπιάς. Αλλά το επίπεδο της ανθρωπιάς δεν είναι αρκετό επειδή το ισχυρότερο ανθρώπινο ένστικτο είναι το ένστικτο της επιβίωσης. Το ηθικό επίσης είναι εκείνο το οποίο εμφανίζει τον κρυμμένο ηρωισμό του ανθρώπου έτσι ώστε να κατανικήσει την επιθυμία του να διαλέξει τον εύκολο δρόμο και να παραδοθεί στο φόβο. Η αρετή αυτή η οποία συντηρεί την ανθρώπινη αξιοπρέπεια στη μάχη και ταυτόχρονα αναπτύσσει τον ανθρώπινο ηρωισμό είναι το υψηλό ηθικό.

5. Είναι απαραίτητο τώρα να ξεκαθαρίσουμε τι δεν είναι το υψηλό ηθικό. Δεν είναι η ικανοποίηση ή η ευχαρίστηση που γεννάται από την ευκολία ή την άνεση των συνθηκών διαβίωσης. Και τα δύο αυτά περιέχουν ένα ίχνος εφησυχασμού, μια αποδοχή της πολυτέλειας ως αυτοσκοπό. Το υψηλό ηθικό είναι κάτι πολύ περισσότερο από οτιδήποτε από αυτά. Γι’ αυτό προϋποθέτει απαραίτητα την ικανότητα του ανθρώπου να νικήσει ταλαιπωρίες και κινδύνους και να συνεχίσει το έργο του.

6. Το υψηλό ηθικό δεν επιτυγχάνεται μόνο μέσω της φυσικής κατάστασης και της υγείας. Είναι σημαντικό να μη συγχέουμε τη φυσική ευεξία με το ηθικό. Τα χαρούμενα πρόσωπα ανδρών μετά από ένα καλό παιχνίδι ποδοσφαίρου δεν απεικονίζουν απαραίτητα πρόσωπα ανθρώπων με καλό ηθικό. Το ηθικό είναι περισσότερο πνευματική παρά σωματική αξία. Είναι η αποφασιστικότητα να υπερνικήσεις εμπόδια. Είναι το ένστικτο το οποίο οδηγεί τον άνθρωπο μπροστά και
ενάντια στις επιθυμίες του.

7. Το υψηλό ηθικό δεν είναι η ευτυχία. Η ευτυχία ίσως να είναι ένας παράγοντας που συμβάλει στη διατήρηση του ηθικού για μεγάλη περίοδο, δεν είναι όμως τίποτε περισσότερο απ’ αυτό. Ένας άνδρας μπορεί να είναι δυστυχισμένος αλλά μπορεί ακόμα, κανονικά και χωρίς παράπονα, να προωθηθεί και να αμυνθεί κατά την έννοια του ορισμού.

8. Το υψηλό ηθικό δεν είναι η σκληρότητα. Κάποιοι πολύ σκληροί άνδρες σ’ αυτόν τον πόλεμο αποδείχτηκαν πολύ απογοητευτικοί εν δράσει. Η σκληρότητα είναι ένα σωματικό και όχι πνευματικό προσόν. Οι σκληροί άνδρες συχνά παρουσιάζουν μια μεμονωμένη πράξη ανδρείας. Το ηθικό ωστόσο, δεν είναι μια αξία η οποία παράγει μια στιγμιαία πράξη. Το ηθικό επηρεάζει τη συμπεριφορά ανά πάσα στιγμή.

9. Εν συντομία, το υψηλό ηθικό είναι η αξία εκείνη η οποία είναι καλή από μόνη της και κρυμμένη σ’ όλους τους ανθρώπους. Είναι αυτό που διατηρεί την ανθρώπινη ακεραιότητα. Είναι αυτό που επιτρέπει στον άνθρωπο να υπερνικήσει το φόβο και την κούραση. Είναι αυτό που εμπλέκεται με την ιδέα της συνείδησης, αλλά δεν πρέπει να το συγχέουμε με τη φυσική κατάσταση ή με την ευτυχία ή με την ανθεκτικότητα.

Κεφάλαιο 2. Βασικοί παράγοντες του ηθικού

10. Είναι τώρα απαραίτητο να λάβουμε υπόψη ποιοι παράγο- ντες συνιστούν το ηθικό του στρατιώτη στην ένταση της μάχης. Συγκεκριμένοι παράγοντες που μπορεί να περιγραφούν ως απαραίτητες συνθήκες, χωρίς τις οποίες, το υψηλό ηθικό δεν μπορεί να υπάρξει.

Αυτοί οι 4 βασικοί παράγοντες είναι:

(1) Η Ηγεσία

(2) Η Πειθαρχία

(3) Η Συντροφικότητα

(4) Ο Αυτοσεβασμός

Ένας πέμπτος παράγοντας, η «Αφοσίωση σ’ ένα Σκοπό», πρέπει να υπάρχει αλλά δεν είναι απαραίτητο να ασκεί επιρροή σ’ όλους τους στρατιώτες. Εν κατακλείδι, υπάρχουν αναρίθμητοι τέτοιοι παράγο- ντες οι οποίοι είναι μεγάλης σημασίας αλλά δεν καθιστούν απαραίτητες συνθήκες.

Κεφάλαιο 3. Ο Πρώτος Παράγοντας – Η Ηγεσία

11. Σε πρώτο πλάνο, το ηθικό βασίζεται στην Ηγεσία. Το υψηλό ηθικό είναι απίθανο να επιτευχθεί χωρίς καλούς ηγήτορες. Αυτή η αξία της ηγεσίας είναι που πρέπει να μελετηθεί.

12. Τα ανθρώπινα όντα είναι κατά βάση όμοια, αφού ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά ισχύουν για όλα τα άτομα σε διάφορους βαθμούς. Στη μάχη το πιο σημαντικό από αυτά τα χαρακτηριστικά είναι ο φόβος. Όλοι οι άνδρες φοβούνται κάποια στιγμή, άλλοι σε μικρό και άλλοι σε μεγάλο βαθμό. Τις στιγμές του φόβου συνενώνονται και ψάχνουν καθοδήγηση. Ψάχνουν για το πρόσωπο που θα πάρει τις αποφάσεις και θα δώσει οδηγίες. Ψάχνουν για έναν ηγέτη.

13. Σε περίοδο πολέμου ο ηγέτης έχει ευκαιρίες που δεν έχει στην ειρήνη. Οι δυσκολίες, οι κίνδυνοι και οι ταλαιπωρίες στο πεδίο της μάχης αναγκάζουν τους άντρες να ψάχνουν για την ηγεσία, χωρίς την οποία, μπορούν να κάνουν στην ειρήνη. Σε κάτι τέτοιες στιγμές οι άντρες είναι αδύναμοι να στέκονται μόνοι τους. Βρίσκουν το φορτίο υπερβολικά μεγάλο για να το αντεπεξέλθουν και τους εαυτούς τους άνισους απέναντι στην αποστολή. Ο ηγέτης από τη μεριά του αποδέχεται το φορτίο των άλλων, και κάνοντας αυτό, κερδίζει την ευγνωμοσύνη τους και το δικαίωμα να ηγηθεί αυτών.

14. Λάβετε υπόψη μία Διμοιρία εν δράσει μπροστά στη γραμμή. Οι άνδρες της είναι όλων των τάξεων και όλων των τύπων. Βρίσκονται εκεί επειδή είχαν υπακούσει σε μία μεγάλη σειρά από διαταγές τις οποίες ήταν ευκολότερο να τις υπακούσουν παρά να τις παρακούσουν. Όμως τώρα έρχεται η δοκιμασία. Είναι ευκολότερο γι’ αυτούς να μην υπακούσουν στις διαταγές. Είναι ευκολότερο γι’ αυτούς να παραμείνουν εκεί που είναι πίσω από το λόφο και να μην προχωρήσουν πάνω στην κορυφή έχοντας σε πλήρη θέα τον εχθρό που απλώνεται από κάτω περιμένοντας. Η κυρίαρχη κινητήρια δύναμη που τους οδηγεί πάνω στην κορυφή του λόφου είναι ο ηγήτορας τους. Είναι η αξία της ηγεσίας του πάνω απ’ όλα, η οποία εμπνέει τους άνδρες στη δράση.

15. Αυτοί οι άνδρες αναγνωρίζουν στον ηγέτη τους κάποια αξία την οποία οι ίδιοι δεν κατέχουν. Την αξία της απόφασης. Ο φόβος κάνει τους άνδρες νωθρούς και αναποφάσιστους, ανίκανους να αποφασίσουν ή να ενεργήσουν για τον εαυτό τους. Η δύναμη του ηγέτη πάνω στους άντρες του, βασίζεται στην ικανότητά του να ξεφεύγει από την «παράλυση του φόβου», και κάνοντας αυτό, τους καθιστά ικανούς να κάνουν το ίδιο. Η ορθότητα της απόφασης του ηγήτορα είναι άσχετη. Αυτό που μετράει είναι ότι μία απόφαση πρέπει να παρθεί και ότι ο ηγέτης είναι αυτός που οφείλει να επωμιστεί την ευθύνη για τη λήψη της απόφασης. Ο ηγέτης είναι αναγκαίο να πείσει τους άνδρες του για την ορθότητα της απόφασης, ακόμη κι αν ο ίδιος είναι αβέβαιος για την ίδια του την κρίση. Αν ο ηγέτης αποφασίσει, οι άνδρες θα ακολουθήσουν και θα πολεμήσουν. Αν υπάρξει αναποφασιστικότητα, θα διστάσουν και θα το σκάσουν. Εν συντομία: «Πολέμα και επιβίωσε» ή «Φοβήσου και θα σκοτωθείς», ο ηγέτης είναι αυτός που θα αποφασίσει.

16. Η δύναμη της απόφασης του ηγέτη έγκειται στην ικανότητά του να μένει ατάραχος κατά τη διάρκεια της κρίσης. Η ηρεμία του αποτρέπει τον πανικό και η αποφασιστικότητά του υποχρεώνει σε δράση. Από αυτό προκύπτει ότι ο ηγέτης οφείλει να φοβάται λιγότερο από τους άντρες του. Δεν είναι ανάγκη να μην αισθάνεται καθόλου φόβο, καθώς οι άντρες έχουν ανάγκη από μία ανθρώπινη φιγούρα να τους διοικεί. Αυτό που πρέπει να κάνει είναι να δημιουργήσει μία ατμόσφαιρα αυτοπεποίθησης, έτσι ώστε να δείχνει στους άντρες του ότι φοβάται λιγότερο από αυτούς. Πρέπει να έχει το κουράγιο να στέκεται σταθερά όταν οι άνδρες του διστάζουν. Από την άποψη αυτή, ο ηγέτης θα κριθεί από τη δύναμη της σκέψης και της δράσης του στην κρίση. Ο φόβος καταστρέφει την ικανότητα της σκέψης και παραλύει τη δράση. Ο ηγέτης πρέπει να συνεχίσει να σκέφτεται μακρύτερα από τους άντρες του και οι σκέψεις του πρέπει να καταλήγουν σε πράξεις. Το μεγαλύτερο προσόν ενός ηγέτη είναι η ικανότητα να δρα φυσιολογικά σε ανώμαλες καταστάσεις, να συνεχίζει να σκέφτεται ορθολογικά όταν οι άνδρες του έχουν πάψει να σκέφτονται, να είναι αποφασιστικός στην πράξη όταν έχουν παραλύσει από φόβο.

17. Ο σκοπός της εκπαίδευσης πρέπει να είναι, αρχικά, να διαλέξουμε αυτούς που έχουν μέσα τους δυνατότητες ηγεσίας, και ύστερα, να αναπτύξουν αυτές τις δυνατότητες. Αυτό επιτυγχάνεται δίνοντας σε έναν ηγήτορα ευθύνες. Ο χαρακτήρας ενός ηγέτη θα σφυρηλατηθεί ανάλογα με την ευθύνη την οποία έχει αναλάβει. Η θέση του ως άνδρα υπεύθυνο για τις ζωές και την ευημερία των ανδρών του πρέπει να έχει αντίκτυπο πάνω του. Στη μάχη, η απασχόλησή του με τα θέματα των ανδρών του θα του αφήσει λίγο χρόνο για να ασχοληθεί με τους δικούς του φόβους. Το γεγονός και μόνο της ευθύνης θα βαρύνει τη δύναμη της απόφασης του ηγέτη και θα τον γεμίσει με αυτοπεποίθηση πως μπορεί να χειριστεί οποιαδήποτε κρίση.

18. Η εκπαίδευση επίσης πρέπει να ψάξει να εξοπλίσει τον ηγέτη και με άλλες αξίες, οι οποίες θα τον βοηθήσουν στο έργο του. Ένας ηγέτης πρέπει να είναι ικανός, να έχει αυτοπεποίθηση, να είναι σταθερός και δίκαιος στις σχέσεις του με τους άντρες του, να είναι σαφής και συγκεκριμένος στις διαταγές του, να δίνει προσοχή στις διοικητικές λεπτομέρειες, να προετοιμάζει εκ των προτέρων τους άντρες του για όποια νέα εμπειρία ενδέχεται να συναντήσουν. Όλα αυτά είναι σημαντικά. Αλλά ποτέ δε μπορούν να αντικαταστήσουν (α) την απόφαση κατά τη δράση και (β) την ηρεμία κατά την κρίση. Αυτά τα δύο είναι τα ζωτικής σημασίας γνωρίσματα ενός ηγήτορα, με τα οποία θα επιτύχει και χωρίς τα οποία θα αποτύχει.

19. Αυτές οι δύο ζωτικής σημασίας αξίες υπάρχουν σε διαφορετικό βαθμό σε κάθε ηγέτη. Οι άντρες οι οποίοι τις κατέχουν σε ελάχιστο βαθμό, μπορούν παρ’ όλα αυτά να γίνουν ικανοί ηγήτορες αν εκπαιδευτούν με τις αξίες τις οποίες έχουμε ήδη απαριθμήσει. Αυτοί οι ηγέτες πρέπει σε πρώτη φάση, να είναι αποτελεσματικοί. Αυτή η αποτελεσματικότητα από μόνη της θα έχει επίπτωση στους άνδρες και ως εκ τούτου δημιουργείται ένα κλίμα εμπιστοσύνης το οποίο εν μέρει αντισταθμίζει οποιαδήποτε έλλειψη προσωπικότητας. Από αυτό συνεπάγεται, ότι η εκπαίδευση μπορεί να κάνει τους άνδρες ικανούς αλλά όχι εξαιρετικούς ηγήτορες.

20. Υπάρχει και μία άλλη άποψη της ηγεσίας σε σχέση με το ηθικό. Ο καλύτερος τύπος του ηγέτη είναι αυτός ο οποίος κερδίζει το σεβασμό και το θαυμασμό των αντρών του επειδή κατέχει συγκεκριμένες αξίες και ιδανικά που δεν έχουν αυτοί. Ένας βάναυσος ηγέτης που περιφρονεί τα αισθήματα των ανδρών του δε θα τους εμφυσήσει την αξία του αυτοσεβασμού. Το ηθικό των τμημάτων που διοικεί ανεξάρτητα από τις αξίες τις οποίες έχει ο ίδιος ως ηγέτης δεν θα είναι ένα από τα υψηλότερα. Αυτό το θέμα θα εξεταστεί αργότερα στον τέταρτο βασικό παράγοντα του ηθικού. Εδώ, το μόνο που πρέπει να τονιστεί, είναι ότι η ικανότητα να εμφυσήσει την αξία του αυτοσεβασμού στα τμήματα τα οποία διοικεί, θα μπορούσε να περιγραφεί ως το τρίτο σπουδαίο γνώρισμα ενός ηγέτη.

21. Εξάλλου, είναι σημαντικό να διαπιστώσουμε ότι ενώ οι άνδρες εξαρτώνται από τα λόγια ενός ηγέτη, μπορούν ταυτόχρονα να αναπτύξουν ανεξάρτητη δράση από μόνοι τους και είναι ακόμη ικανοί να πάρουν από μόνοι τους αποφάσεις. Οι Βρετανοί στρατιώτες έχουν πολύ εγγενή χαρακτήρα και προσωπικότητα. Αυτό που χρειάζεται είναι να δώσει ο ηγήτορας τις αρχικές και ζωτικής σημασίας οδηγίες με τις οποίες οι άνδρες θα εργαστούν. Αν ο ηγέτης δώσει τις απαραίτητες οδηγίες, οι άντρες θα φέρουν σε πέρας την αποστολή θαυμάσια. Οποιοσδήποτε Αξιωματικός ο οποίος έχει υπηρετήσει στην πρώτη γραμμή μπορεί να παράγει πολλά τέτοια παραδείγματα. Αυτές είναι οι στιγμές κατά τις οποίες ένας Αξιωματικός αισθάνεται θαυμασμό για την αξία των στρατιωτών των οποίων ηγείται.

22. Το υψηλό ηθικό μπορεί να δημιουργηθεί σε ένα στενό περιβάλλον από ένα καλό ηγέτη. Αλλά μία Διμοιρία ή ένας Λόχος προφανώς επηρεάζονται από τα γενικότερα συναισθήματα που υπάρχουν στη Μεραρχία ή στο Στρατό. Το υψηλό ηθικό σημαίνει εμπιστοσύνη στη Διοίκηση και στο Σχέδιο. Ένας δυνατός ηγέτης στον υψηλότερο βαθμό μπορεί να έχει μεγάλη επιρροή στη γενικότερη συμπεριφορά των ανδρών της Διμοιρίας του. Ωστόσο, δε μπορεί να επηρεάσει τις κινήσεις τους στα τελευταία ζωτικής σημασίας μέτρα μιας επίθεσης. Από την άλλη, ένας δυνατός ηγέτης στο χαμηλότερο βαθμό μπορεί να εμπνεύσει τους άντρες του να φέρουν σε πέρας άψογα μία μεμονωμένη επίθεση, αλλά δε μπορεί να διατηρήσει το ηθικό τους επ’ αόριστο αν υπάρχει έλλειψη εμπιστοσύνης στα ανώτερα κλιμάκια της Διοίκησης ή στο Σχέδιο. Σε αυτό τον πόλεμο, ορισμένες σκηνές από τις εκστρατείες σε Αφρική και Ιταλία απεικονίζουν τέλεια και τις δύο πλευρές αυτής της σκέψης.

23. Ένας ηγέτης δε μπορεί να διοικήσει χωρίς πειθαρχία. Ο στόχος του πρέπει να είναι να δημιουργήσει ένα τόσο πειθαρχημένο τμήμα ανδρών, που όλες του οι διαταγές θα υπακούγονται αμέσως. Αυτό το συνήθειο της υπακοής στις διαταγές του ηγέτη πρέπει να το έχουν εμπεδώσει τόσο πολύ οι άνδρες του έτσι ώστε να συνεχίσουν να πολεμούν ακόμη και αν αυτός πέσει. Αυτός ο στόχος δε μπορεί να επιτευχθεί χωρίς πειθαρχία. Ο δεύτερος παράγοντας του ηθικού είναι η πειθαρχία.

Κεφάλαιο 4 – Ο δεύτερος Παράγοντας – Η Πειθαρχία

24. Ο σκοπός της πειθαρχίας είναι η κατανίκηση του φόβου. Για να καθοριστεί επαρκώς η καλύτερη μέθοδος για να γίνει αυτό, απαιτείται να γίνει μία ανάλυση του τι σημαίνει φόβος.

25. Υπάρχουν δύο πτυχές του φόβου. Ο φόβος μπορεί να εκδηλωθεί ξαφνικά σ’ έναν άνθρωπο δια μέσου της φαντασίας του. Ένα πτώμα σε ένα χαντάκι ή ένας τάφος στο πλάι του δρόμου θα του υπενθυμίζουν διαρκώς τον κίνδυνο της θέσης του. Ξαφνικά, θα διαπιστώσει ότι από μόνος του κινδυνεύει να σκοτωθεί. Είναι μία λειτουργία της πειθαρχίας να οχυρώνει το μυαλό έτσι ώστε να συμβιβαστεί με δυσάρεστες εικόνες και να τις αποδεχθεί σαν φυσιολογικά καθημερινά περιστατικά. Ο φόβος, επίσης μπορεί να κρύβεται σ’ έναν άντρα κατά περιόδους ρουτίνας στη μάχη. Κάτι τέτοιες στιγμές, ο μαχητής έχει την ευκαιρία να εκτιμήσει τους κινδύνους που περιστοιχίζουν τη ζωή του. Ο φόβος, ο οποίος πηγάζει από τις σκέψεις του, μπορεί να μειώσει τόσο πολύ το θάρρος ενός άντρα, ώστε να τον κάνει νευρικό και φοβισμένο. Η πειθαρχία δυναμώνει το μυαλό έτσι ώστε να γίνεται αδιαπέραστο από τη διαβρωτική επιρροή του φόβου. Διδάσκει τους άνδρες να περιορίζουν τις σκέψεις τους εντός συγκεκριμένων απολύτων ορίων. Τους εμπεδώνει τη συνήθεια του αυτοελέγχου.

26. Το θεμέλιο του φόβου έγκειται στην επίγνωση του κινδύνου. Αυτό από μόνο του είναι υγιές. Ένας άντρας ο οποίος έχει επίγνωση του κινδύνου, αυτόματα παίρνει μέτρα για να προστατευτεί. Μόνο όταν ο φόβος κυριαρχήσει στο μυαλό του γίνεται επικίνδυνος και οδηγεί σε πανικό. Οι άνδρες θα πρέπει να παροτρυνθούν να πολεμήσουν το φόβο με θάρρος, έτσι ώστε να προχωρήσουν ή να αμυνθούν και όχι να αδρανήσουν.

27. Ο άνθρωπος γνωρίζει τον κίνδυνο όταν αισθάνεται ότι αντιτίθεται σε κάτι πιο δυνατό από αυτόν. Με άλλα λόγια όταν αισθάνεται ότι ο δικός του εξοπλισμός είναι άνισος σε σχέση με αυτόν του εχθρού. Είναι σημαντικό για ένα στρατιώτη ν’ απορρίψει το ατομικό του αίσθημα και να γίνει ζωτικό κομμάτι του Τάγματος του, της Μεραρχίας του και του Σ. Στρατού του. Όσο μεγαλύτερο είναι το κλιμάκιο στο οποίο γνωρίζει ότι ανήκει, τόσο περισσότερο θα υπολογίζει στη δύναμη του εξοπλισμού του και τόσο λιγότερο θα φοβάται. Εδώ είναι που φαίνεται η αξία της πειθαρχίας, καθώς μπορεί να βοηθήσει έναν άνθρωπο ν’ αποβάλει την ταυτότητά του και να γίνει μέλος ενός μεγαλύτερου και δυνατότερου τμήματος. Κατ’ αυτόν τον τρόπο μπορούμε να θεωρήσουμε ότι κατανικά το φόβο.

28. Αυτό το συλλογικό πνεύμα που δημιουργείται από την πειθαρχία βοηθά τους ανθρώπους να αντιμετωπίσουν το άγνωστο. Τη νύχτα, οι άντρες που βρίσκονται στη πρώτη γραμμή φοβούνται το άγνωστο που απλώνεται μπροστά τους. Στη μάχη, ανά πάσα στιγμή, φοβούνται τα νέα και τρομακτικά όπλα που μπορεί ο εχθρός να χρησιμοποιήσει εναντίον τους. Αντιλαμβάνονται ότι αυτά τα δεδομένα μπορεί να φέρουν τον κίνδυνο κοντά τους. Η ικανότητά τους όμως ν’ αντιμετωπίζουν τέτοιους κινδύνους αυξάνεται πάρα πολύ όταν νιώθουν μέρος ενός τμήματος. Το τμήμα τους είναι μία γνωστή και δεδομένη παράμετρος που αισθάνονται ότι είναι ικανό να σταθεί απέναντι στους άγνωστους κινδύνους που τους περιβάλουν.

29. Η μέθοδος με την οποία επιτυγχάνεται η κατανίκηση του φόβου είναι η ενοποίηση των ανδρών σε ένα τμήμα όπου βρίσκονται κάτω από υποταγή σε διαταγές. Οι άνδρες είναι απαραίτητο να είναι ενωμένοι για να δώσουν τον καλύτερό τους εαυτό. Έτσι, η πειθαρχία ψάχνει να εμφυσήσει σε όλες τις βαθμίδες το αίσθημα της ενότητας εξαναγκάζοντας τους να υπακούν τις διαταγές σαν ένας. Αυτή η υπακοή είναι η αναπόσπαστη προϋπόθεση της καλής πειθαρχίας. Οι άνδρες μαθαίνουν να κερδίζουν αυτοπεποίθηση και θάρρος κάνοντας όλοι τα ίδια πράγματα. Μοιράζονται δύναμη και ικανοποίηση από το Λόχο τους. Οι προσωπικότητές τους συγχωνεύονται στη μεγαλύτερη και δυνατότερη ταυτότητα του τμήματος τους.

30. Οι άνδρες πρέπει να μάθουν να υπακούν διαταγές όταν όλα τους τα ένστικτα λένε το αντίθετο. Πρέπει να μάθουν να υπακούν κάτω από την πίεση του άγχους, γιατί έτσι θα ενεργήσουν σε περιπτώσεις κινδύνου. Πρέπει να μάθουν να φέρνουν σε πέρας την αποστολή τους κάτω απ’ όλες τις συνθήκες, και παρά τις όποιες δυσκολίες. Μ’ αυτό τον τρόπο, η μάζα των ανθρώπων με χαλαρά ιδανικά, με τα κλάματά τους και τις αδυναμίες τους, μπορεί να μετατραπεί σε ένα σύνολο ενωμένο, έτοιμο για δράση σε κάθε παράγγελμα του ηγέτη του.

31. Η πειθαρχία βοηθά τους άνδρες να δείξουν σθένος απέναντι στην κούραση και στις κακουχίες, ενώ παράλληλα τους βοηθά να κατανικήσουν το φόβο. Τους καθιστά ικανούς να υπερνικήσουν τις όποιες δυσκολίες θα μπορούσαν να τους είχαν καταβάλει σε περίοδο ειρήνης. Αυτή η σταθερότητα στη διαρκή ταλαιπωρία και κούραση είναι η αξία η οποία συχνότερα απαιτείται να διακρίνει το στρατιώτη. Ατομικό ψυχικό σθένος και συναδελφικό θάρρος είναι τα δίδυμα παράγωγα της πειθαρχίας.

32. Η πειθαρχία υποδηλώνει την ιδέα του καθήκοντος. Τίποτα δε μπορεί να επιτευχθεί μέσα σε μια κρίση από έναν άνθρωπο χωρίς την αίσθηση του καθήκοντος. Ο φρουρός του φυλακίου υπερασπίζεται το έδαφος του σε επικείμενη επίθεση, επειδή έχει την αίσθηση του καθήκοντος ως προς αυτούς που βρίσκονται πίσω του. Αυτή η αίσθηση εμποτίζεται στους άνδρες με την πειθαρχία, επειδή τους διδάσκει να υπακούν σε διαταγές ως κάτι το αυτονόητο, να γνωρίζουν ότι είναι λάθος να μην υπακούσουν και να μην τις εκτελέσουν σωστά και επειδή είναι καθήκον τους να το κάνουν. Για το στρατιώτη, αυτή η αντίληψη του καθήκοντος δεν περιλαμβάνει έννοιες όπως η Ελευθερία ή η Αυτοκρατορία ή η Δημοκρατία. Στη μάχη, η αίσθηση του καθήκοντος ενός στρατιώτη περιορίζεται μόνο στους φίλους που βρίσκονται γύρω του. Η ενθάρρυνση αυτής της αίσθησης είναι η δουλειά των μικρών ηγετών. Οι υπόλοιπες έννοιες ανήκουν στη σφαίρα της πολιτικής.

33. Ένας συγκεκριμένος τύπος εκπαίδευσης είναι αυτός που μπορεί να προκαλέσει τους άνδρες να προχωρήσουν μπροστά σε μία επίθεση απλά και μόνο από φόβο για τις συνέπειες που θα υποστούν αν δεν το κάνουν. Αυτό ισχύει μόνο για τους πιο αδύναμους και πιο ασθενικούς από τους άνδρες οι οποίοι είναι μικρής αξίας στη μάχη. Αυτός ο τύπος εκπαίδευσης είναι ένα απαραίτητο κομμάτι της πειθαρχίας αλλά δε μπορεί σε καμία περίπτωση να συγχέεται με το σύνολο.

34. Ο τύπος της εκπαίδευσης που αναφέρθηκε στην προηγούμενη παράγραφο, ο οποίος υπονοεί κάποια τραχύτητα και σκληρότητα, έχει την αξία του. Τα υλικά αγαθά είναι πλέον τόσο ύπουλα, ώστε υπάρχει κίνδυνος αυτή η παλιομοδίτικη ιδέα της πειθαρχίας να εξαφανιστεί. Αυτό δεν πρέπει να συμβεί. Οι στρατιώτες δεν θα κερδίσουν στη μάχη αν προηγουμένως δεν έχουν εκπαιδευτεί σκληρά. Οι επιρροές από τη χαλαρότητα της πολιτικής ζωής πρέπει να αντικατασταθούν με τις τεράστιες απαιτήσεις της στρατιωτικής εκπαίδευσης. Οι στρατιώτες πρέπει να ξεχάσουν τις απολαύσεις της ειρηνικής περιόδου και να συγκεντρωθούν στην πραγματικότητα του πολέμου.

35. Περιληπτικά, η πειθαρχία αποσκοπεί στο να κατανικήσει το φόβο συνενώνοντας τους άνδρες σε ένα σύνολο συνεκτικό και ενωμένο κάτω από κοινές διαταγές. Σκοπεύει να δημιουργήσει ένα σύνολο αρκετά δυνατό, τα μέλη του οποίου να είναι ικανά να αντιμετωπίσουν επιτυχώς κινδύνους και δυσκολίες που από μόνοι τους θα ήταν ανήμποροι να αντιμετωπίσουν. Κατ’ αυτό τον τρόπο προάγει τη συντροφικότητα, που είναι ο τρίτος παράγοντας του ηθικού. 

Κεφάλαιο 5. Ο τρίτος Παράγοντας – Η Συντροφικότητα

36. Το ηθικό δε μπορεί να είναι καλό αν οι άνδρες δε νιώθουν στοργή ο ένας για τον άλλο. Ένα αίσθημα φιλίας πρέπει να αναπτυχθεί μεταξύ τους το οποίο θα έχει σαν αποτέλεσμα την ανάπτυξη του πνεύματος της συντροφικότητας. Ένα Σ. Στρατού αποτελείται από ανθρώπινα όντα, οπότε, όσο κι αν μπορεί ένας ηγέτης να εμπνεύσει τους άντρες του, όσο απόλυτη και αν είναι η πειθαρχία στο εσωτερικό του, το ηθικό μεταξύ των αντρών θα είναι σκληρό και άπονο αν η ζεστασιά της συντροφικότητας δεν προστίθεται σ’ αυτά. Ο πόλεμος, αν και θεωρείται δύσκολη υπόθεση, δεν είναι απαραίτητα τόσο ζοφερός. Οι άνδρες πρέπει να γελάνε και να αστειεύονται μεταξύ τους, να απολαμβάνουν ο ένας την παρέα του άλλου και να διασκεδάζουν ακόμα και όταν η ζωή τους βρίσκεται σε κίνδυνο.

37. Αυτό το πνεύμα της συντροφικότητας πρέπει να ξεκινά από το επίπεδο της συγκρότησης του πιο μικρού τμήματος και να φτάνει μέχρι και το επίπεδο ολόκληρου του Σ. Στρατού. Η σημασία της ενθάρρυνσης των ανδρών να δεθούν μεταξύ τους και να συνταυτίσουν τους εαυτούς τους με τις Μονάδες τους έχει ήδη τονιστεί. Θα είναι απαραίτητο να γίνουν σημαντικές προσπάθειες με σκοπό να προαχθεί το πνεύμα της συντροφικότητας. Οι νεότεροι Διοικητές πρέπει να σχεδιάσουν να καλλιεργήσουν αυτό το πνεύμα κατά τον ίδιο τρόπο με τον οποίο σχεδιάζουν να εκπαιδεύσουν τους άντρες τους να πυροβολούν.

Οι άντρες δεν πρέπει να μετακινούνται από Μονάδα σε Μονάδα, ούτε καν από Διμοιρία σε Διμοιρία, εκτός αν συντρέχουν σοβαροί λόγοι, οι οποίοι όμως πρέπει να γίνουν σαφείς και στους άντρες. Κάποιος ο οποίος έχει υπηρετήσει για πολύ καιρό μεταξύ φίλων, στην ίδια Διμοιρία, θα λάβει βοήθεια απ’ αυτούς κατά τις δυσκολίες της μάχης. Θα αισθάνεται ότι όλοι γύρω του έχουν αποθέματα θάρρους, πάνω στα οποία μπορεί να στηριχτεί. Θα υπάρχει ένα αίσθημα σταθερότητας, και από αυτό θα αναπτυχθεί η αποφασιστικότητα να προχωρήσουν μπροστά, να αμυνθούν μαζί, ακόμη και να πεθάνουν μαζί. Σε περίοδο πολέμου, με τις βαριές απώλειες και τις συνεχείς ενισχύσεις, διαπιστώνεται ότι αυτή η συντροφικότητα μπορεί να χτιστεί πιο γρήγορα με την εξασφάλιση ότι οι νέες αφίξεις ως ενισχύσεις ανήκουν στο τμήμα της Βρετανίας από το οποίο έχει συγκροτηθεί το τμήμα και στο οποίο ανήκει την περίοδο της ειρήνης.

38. Η συντροφικότητα βασίζεται στη στοργή και στην εμπιστοσύνη, που έχει αναπτυχθεί μεταξύ των αντρών, η οποία παράγει μία ατμόσφαιρα αμοιβαίας ευχαρίστησης και ένα αίσθημα αλληλεξάρτησης. Οι άντρες μαθαίνουν να έχουν εμπιστοσύνη ο ένας στον άλλο και να εξαρτώνται ο ένας από τον άλλο, σύμφωνα με τις ικανότητες του καθενός. Το πλήρωμα ενός άρματος, μία ομάδα πολυβολητών ή ένα τμήμα Πεζικού, δε συνεργάζονται καλά μεταξύ τους απλά και μόνο επειδή είναι πειθαρχημένοι και καθοδηγούνται σωστά. Το κάνουν επειδή εμπιστεύονται ο ένας τον άλλο και επειδή έχουν δεθεί μεταξύ τους από στοργή η οποία δεν εκφράζεται με λέξεις αλλά εμφανίζεται στην πραγματικότητα.

39. Η συντροφικότητα είναι το τέλειο αντίδοτο στο φόβο επειδή δίνει σ’ έναν άνδρα φίλους. Ένας άντρας πρέπει να κάνει φίλους μέσα στη Διμοιρία του. Φίλους τους οποίους θα σέβεται και θα θαυμάζει. Στη μάχη, αυτοί οι φίλοι θα τον αποτρέψουν από το να αισθάνεται μόνος. Ένας άνδρας μόνος θα τα βρει σκούρα όταν έρθει η στιγμή ν’ αντιμετωπίσει τους κινδύνους στην πρώτη γραμμή. Ένας άνδρας μόνος είναι ένας άνδρας φοβισμένος. Αν έχει φίλους θα αντλήσει δύναμη από την παρουσία τους και θα είναι ανήσυχος να μην τους απογοητεύσει στο πεδίο της μάχης. Θα επιδιώξει να φέρει σε πέρας την εργασία που αναλογεί σ’ αυτόν, στο πλήρωμά του ή στο τμήμα του. Θα αισθάνεται ντροπή αν δεν μπορεί να βοηθήσει τους φίλους του στα καθήκοντά τους και να κρατήσει τη θέση του δίπλα τους στην πρώτη γραμμή. Όλοι οι άνδρες έχουν μέσα τους μια δόση γενναιοδωρίας και ανιδιοτέλειας και είναι αυτές οι αξίες που φανερώνονται στη συμπεριφορά τους απέναντι στους φίλους τους. Η φιλία αναγκάζει τους άνδρες να δώσουν τον καλύτερό τους εαυτό.

40. Εν κατακλείδι, η συντροφικότητα είναι ζωτικής σημασίας για το υψηλό ηθικό επειδή περιβάλει έναν άντρα με μια ατμόσφαιρα ζεστασιάς και δύναμης ακριβώς τη στιγμή που αισθάνεται κρύο και αδυναμία. Ενθαρρύνει τα ποιοτικότερα ένστικτα του και οι απαιτήσεις της φιλίας χρησιμεύουν για να τον ενισχύσουν στη μάχη. Αυτές οι απαιτήσεις είναι επίσης μία πρόκληση για την αυτοεκτίμησή του, μία αξία η οποία θα μελετηθεί παρακάτω.

Πηγή: Γενικό Επιτελείο Εθνικής Αμύνης (αρχείο σε μορφή pdf), Αβέρωφ (Τμήμα Α', Τμήμα Β', Τμήμα Γ', Τμήμα Δ' και Τμήμα Ε')

“Στο τέλος, οι Ιταλοί θα τον κρεμάσουν τον δικτάτορά των”, έγραφε προφητικά ο Ιωάννης Μεταξάς στο Ημερολόγιό το 1940…

Το πρωί της Κυριακής του Θωμά, 27/04/1941, η Αθήνα ξυπνούσε τρομαγμένη. Όλη την νύχτα την ανατάραζαν υπόκωφοι κρότοι από εκρήξεις αποθηκών πυρομαχικών, που -για να μην πέσουν στα χέρια των Γερμανών- καίγονταν στα προάστια Αθηνών και Πειραιά!

Στις 23 Απριλίου 1941 υπογραφόταν στην Θεσσαλονίκη από τον αντιστράτηγο Τσολάκογλου, τον Γερμανό στρατάρχη Γιόλντ και τον Ιταλό στρατηγό Φερέρο το 3ο πρωτόκολλο ανακωχής, υπό τον τίτλο Σύμβασις Συνθηκολογήσεως.

Το άρθρο 4 προέβλεπε τα ακόλουθα:

"Τα όπλα, άπαν το πολεμικόν υλικόν και τα αποθέματα της στρατιάς ταύτης, συμπεριλαμβανομένου και του αεροπορικού υλικού, ως και αι επίγειοι εγκαταστάσεις της αεροπορίας είναι λεία πολέμου".

Στο δε άρθρο 5 διαβάζουμε μεταξύ άλλων:

"Η Ανωτάτη Διοίκησις των Ελληνικών στρατευμάτων θα φροντίση, με παν μέσον, όπως παύση πάσα καταστροφή ή εκμηδένισις πολεμικού υλικού και προμηθειών...".
Την ίδια μοιραία ημέρα ο ταγματάρχης του πυροβολικού Κωνσταντίνος Βερσής τίναζε τα μυαλά του στον αέρα, για να μην παραδώσει τα πυροβόλα του στον Γερμανό εισβολέα. Η φήμη για το συνταρακτικό αυτό γεγονός κυκλοφόρησε με ταχύτητα αστραπής ανάμεσα στον διαλυόμενο Ελληνικό στρατό και γέννησε ιερό δέος στις ψυχές των χθεσινών νικητών.

Ο Υποστράτηγος Ι. Α. Βερνάδος περιγράφει...

"Το V Σύνταγμα Πυροβολικού παρέδωσε τα πυροβόλα και τον οπλισμό του εις το χωρίον Σταυράκι. Η ταχύπτερος φήμη έφερε μέχρις ημών την νύκτα της επομένης, ότι ο ταγματάρχης πυροβολικού Βερσής Κωνσταντίνος, διοικητής μοίρας πυροβολικού, ετίμησε, κατά τρόπον μεγαλειώδη, το υπερήφανον όπλον του. Όταν, δηλαδή, έλαβε την διαταγή να παραδώση τα πυροβόλα του, συνεκέντρωσεν τους άνδρας της μοίρας του με μέτωπον προς νότον, προς την αιώνιαν Ελλάδα. Διέταξε και πάντες έψαλαν τον Εθνικό μας Ύμνον, και κατόπιν, αφού ησπάσθη τα πυροβόλα του, έδωσε διαταγήν και τα συνέτριψαν με δυναμίτιδα. Κι ενώ ακόμη το έδαφος εσείετο από τας εκρήξεις, ο Βερσής, στηρίξας το περίστροφόν του εις τον δεξιόν του κρόταφον, ηυτοκτόνησε".

Η περιγραφή αυτή του Βερνάρδου θεωρείται έγκυρη γιατί στηρίζεται στην επίσημη ιστορία του στρατού (Δ.Ι.Σ. Φ.641). Αλλά και όσοι άλλοι ασχολήθηκαν με το θέμα, παραπέμπουν στην ίδια πηγή.

Στην "Ιστορία του Ελληνικού Έθνους" διαβάζουμε:

"Την ίδια μέρα, ο αγώνας της Ελλάδος σημαδεύτηκε από την πράξη ενός μαχητή στο μέτωπο, που συμβόλιζε το δράμα της χώρας μας και του λαού της. Στη σχετική με τη δράση του Α' Σώματος Στρατού έκθεση αναγράφεται: Ο ταγματάρχης του Πυροβολικού Βερσής, διαταχθείς υπό των Γερμανών να παραδώση τα πυροβόλα της μοίρας του, αφού συνεκέντρωσε ταύτα και τους απέδωκε τιμάς, ηυτοκτόνησε, ενώ η μοίρα του έψαλλε τον Εθνκόν Ύμνον".

Αξιοπρόσεκτη είναι επ' αυτού η άποψη του Μανόλη Ανδρόνικου, ο οποίος, με βάση ην ίδια πηγή (Δ.Ι.Σ. Φ. 641), αναφέρεται στο συμβάν και σημειώνει:

"Δεν νομίζω, πως ο ταγματάρχης Βερσής ήταν ήρωας, όπως δεν ήταν ήρωες ούτε ο Λευτέρης Αναστασιάδης, που έχασε τα πόδια του στην Αλβανία και τη ζωή του ύστερα στην Αθήνα, ούτε ο Ηλίας ο Καπέσης κι ο Σωκράτης ο Διορινός που στήθηκαν μπροστά στο γερμανικό απόσπασμα... Κάποτε στη ζυγαριά δεν βαραίνουν μήτε η ζωή μήτε ο θάνατος, όσο βαραίνει κάτι άλλο, αυτό που λέμε ανθρωπιά, αξιοπρέπεια, χρέος, τιμή, λευτεριά".

Αν οΒερσήςδεν υπήρξε ήρωας με τη θυσία του -όπως πίστευε ο Ανδρόνικος- στάθηκεήρωας με τη δράση του στους πολέμους όπου έλαβε μέρος: Τον Μικρασιατικό και τον Ελληνοϊταλικό.

Κατά τον Μικρασιατικό πόλεμο , βροχή πέφτουν οι προτάσεις των ανωτέρων του για την απονομή αριστείων και εύφημου μνείας στον Βερσή. Ενδεικτικώς αναφέρουμε τις ακόλουθες:

1) "Ημερησία Διαταγή 7ης Πυροβολαρχίας 3ης Μεραρχίας Γ.Σ.Π.Π. 1 Μαρτίου 1922. Ανθυπολοχαγόν Βερσήν Κωνταντίνον προτείνω, ίνα τω απονεμηθή το Χρυσούν Αριοτείον Ανδρείας, διότι κατά το εγχείρημα της 1ης Μαρτίου επί του λόφου Κατραλή, παρά τα πυρά του εχθρικού πυροβολικού και το γεγονός ότι διά πρώτην φοράν εβαπτίζετο εις το πυρ, επέδειξεν ζηλευτήν ευψυχίαν, ωραίον θάρρος, απόλυτον αφοσίωσιν προς το καθήκον και περιφρόνησιν προς τον κίνδυνον. Π. Μοσχοβίτης".

2) "Ημερησία Διαταγή Μεραρχίας 6 Μαρτίου 1922. Ποιούμαι εύφημον μνείαν του ανθυπολοχαγού Κ. Βερσή, διότι κατά την υπό του τμήματος πεζικού γενομένην επιδρομήν την 4ην ώραν της 1ης Μαρτίου προς υφαρπαγήν του έναντι του λόφου Κατραλή εχθρικού φυλακίου, κατέβαλεν ζηλευτήν προσπάθειαν διά την πλήρη επιτυχίαν της ενεργηθείσης επιδρομής, αιχμαλωτισθείσης απάσης της δυνάμεως του εχθρικού φυλακίου υπό του ανθυπολοχαγού Βερσή Κωνσταντίνου".

Κατά τον Ελληνοϊταλικό πόλεμο , ταγματάρχης πλέον ο Βερσής, συνεχίζει να δείχνει, στο πεδίο της μάχης, τα σπάνια επαγγελματικά και ψυχικά του χαρίσματα, όπως αποδεικνύεται από την ακόλουθη ημερησία διαταγή:

"Α' Σύνταγμα Πεδινού Πυροβολικού. Ημερησία Διαταγή Αξιωματικών Συντάγματος της 25ης Απριλίου 1941. Τον ταγματάρχην Βερσήν Κωνσταντίνον προτείνω δια την προαγωγήν εις ανώτερον βαθμόν διότι, διοικητής της 1ης Μοίρας τυγχάνων,

α) Κατά την κλιμάκωσιν των πυροβολαρχιών του από του 17ου χιλιομέτρου βορείως Αργυροκάστρου, ήτοι επί των θέσεων Παλαιοκάστρας - Αργυροκάστρου - Βλαχοκοράντζι, από 16 έως 20 Απριλίου 1941, επεδείξατο εξαιρετικήν ψυχραιμίαν, θάρρος και αυτοθυσίαν, συντελέσας διά των πυρών της Μοίρας του να επιφέρη μεγάλας απωλείας εις τον εχθρόν και να επιβραδύνη αυτόν, ώστε η απαγκίστρωσις των Συνταγμάτων της 8ης Μεραρχίας να γίνη κανονικώς και άνευ απωλειών.

β) Διότι, τάξας την Μοίραν του εις λίαν προωθημένην θέσιν εις περιοχήν Κακαβιάς, με εντολήν αντιαρματικήν και αμέσου υποστηρίξεως δι' αντίστασιν μέχρις εσχάτων, επεδείξατο ψυχραιμίαν αξιοθαύμαστον, αυτοθυσίαν και ηρωισμόν, συντελέσας διά των πυρών της Μοίρας του εις επιβράδυνσιν του προελαύνοντος εχθρού και ανακατάληψιν απολεσθέντος σημείου στηρίξεως, παρά το ζωηρότατον και συνεχές πυρ της εχθρικής αεροπορίας, πυροβολικών και αυτομάτων όπλων, διακινδυνεύσας πολλάκις. Ούτος, μη ανεχθείς παράδοσιν εις τον εχθρόν των πυροβόλων του, ηυτοκτόνησεν την 23ην Απριλίου παρά το 7ον χιλιόμετρον νοτίως Ιωαννίνων, εις ύψος Πεδινής -Ραψίστας. Ο Διοικητής του Συντάγματος Δ. Ραζής, αντισυνταγματάρχης Πυροβολικού".

Ο Βερσής υπήρξε πρωταγωνιστής στη θρυλική μάχη του Καλπακίου, που έσωσε την τιμή των Ελληνικών όπλων, χάρη στην ηγεσία της 8ης μεραρχίας, δηλ. τον στρατηγό Χαράλαμπο Κατσιμήτρο και τον αρχηγό πυροβολικού Π. Μαυρογιάννη.

Σχετικά με την τελευταία πράξη της ζωής του Βερσή, υποστηρίχθηκε η άποψη, ότι ο ηρωικός ταγματάρχης, προκειμένου να περάσει στην αθανασία, είχε από πολλού σχεδιάσει την αυτοκτονία του και δεν ήταν μια απόφαση της στιγμής. Η άποψη αυτή καταρρίπτεται από επιστολή προς την οικογένεια του, που έγραψε ο Βερσής στις 15 Απριλίου 1941, ήτοι οκτώ ημέρες πριν θυσιαστεί:

"15 Απριλίου 1941.

Αγαπητοί,

με το σημερινό μου γράμμα σας επιστρέφω και την φωτογραφία της "Νίκης" της 22 Μαρτίου, που μου είχατε στείλει μαζί με άλλες εφημερίδες. Κρατήστε την γιατί με ενδιαφέρει ως ανάμνησις. Βρισκόμουν κι εγώ κάπου.

Οι Ούνοι του Βορρά, σπουδαίοι μιμηταί του Μουσολίνι... Σαν δεν ντράπηκαν να μας επιτεθούν κατά τέτοιο τρόπο, μετά τόσον καιρόν (μια λέξη δυσανάγνωστη).

Έχουμε καλοκαιρινές μέρες. Προχθές χιόνισε ψηλά και 2 - 3 μέρες βρέχει, αλλά τώρα πάλι καλοκαίρι. Ο Δρίνος, γείτονας μας, μας προσφέρει το θέαμα του σε βραδιές με φεγγάρι και με δένδρα που έχει στις όχθες του. Και λέει κανείς, γιατί δυο τρελοί να χαλάνε την ομορφιά της φύσεως χωρίς κανένα λόγο, παρά για να ικανοποιήσουν την βουλιμία τους...

Ο Σωτηράκης τι κάνει; Ήταν πολύ ωραίο το γράμμα του. Να φροντίζετε να μη κόβει την όρεξη του με πολλά γλυκά σε ακατάλληλες ώρες. Να τρώει μόνο σε ώρες που πρέπει και αφού φάγει όλο του το φαγητό πρώτα. Να μάθει να τρώει από όλα τα φαγητά, όπως όλοι εδώ οι στρατιώται, για να γίνει και αυτός ένας καλός στρατιωτάκος όταν μεγαλώσει. Ίσως να με συναντήσει ως στρατιώτης στο μέτωπο, καθώς πάμε, καμμιά φορά. Εις όλους τους δικούς μας χαιρετίσματα.

Φιλιά, Κώστας".

Από την ανάγνωση της επιστολής γίνεται αμέσως φανερό, πως δεν ευσταθεί η θεωρία, ότι ο Βερσής είχε προσχεδιάσει τη θεαματική έξοδο του από τη ζωή:

α) Κρατήστε τη φωτογραφία -γράφει- γιατί με ενδιαφέρει ως ανάμνησις.

β) Ίσως να με συναντήσει ως στρατιώτης στο μέτωπο καμιά φορά - κι εννοεί τον γιο του Σωτηράκη.

γ) Η τρυφερότητα με την οποία μιλάει για τον Σωτηράκη, φανερώνει έναν πατέρα που ενδιαφέρεται ζωηρά για την υγεία και το μέλλον του παιδιού του.

Αλλά αυτός ο σκληροτράχηλος στρατιώτης δεν είναι μόνο ένας τρυφερός πατέρας, έχει και μια ποιητική ψυχή, που συγκινείται από την ομορφιά της φύσης και πονάει βαθιά για την καταστροφή της. Ο Δρίνος, σε μια φεγγαρόλουστη βραδιά, τον συγκλονίζει, καθώς κυλάει τα νερά του ανάμεσα σε κατάφυτες όχθες, σε καιρό πολέμου!..

Η πολιτεία τίμησε τον ηρωικό πολεμιστή Κωνσταντίνο Βερσή με προτομές, στρατόπεδα, ηρώα και δρόμους.

Πηγή: Περί Πάτρης

Yπ’ αριθμόν 181 πολεμικό ανακοινωθέν:
«Η ραγδαία και απρόβλεπτος διάσπασις του Γιουγκοσλαυικού Μετώπου, η ταχεία προέλασις γερμανικών δυνάμεων εις το υψίπεδον Μοναστηρίου και η ως εκ τούτου πλήρης αποκοπή ημών από του Γιουγκοσλαυικού Στρατού και η απειλή των νώτων των προς την Αλβανίαν Στρατευμάτων μας, ανέτρεψεν εξ ολοκλήρου την διάταξιν των ημετέρων δυνάμεων και μας υπεχρέωσεν εις ευρείαν και εσπευσμένην σύπτυξιν.

Από την νύχτα της 6ης Απριλίου 1941, ο πόλεμος είχε περάσει σε νέα φάση. Το Ναυτικό μας αντιμετώπισε έναν εχθρό με συντριπτική υπεροχή ισχύος και υποχρεώθηκε να δέχεται πλήγματα, χωρίς να διαθέτει κατάλληλα μέσα άμυνας. Καταδικάστηκε σε παθητική στάση, είχε βαριές απώλειες αλλά είχε την ευκαιρία να επιδείξει και πράξεις ηρωισμού.

Ο πρώτος σφοδρός βομβαρδισμός του Πειραιά από την Γερμανική αεροπορία την νύχτα της 6ης προς την 7η Απριλίου, έδειξε την ανεπάρκεια της αντιαεροπορικής μας άμυνας. Τα αντιαεροπορικά μας πυροβολεία στη περιοχή του Ναυστάθμου και της Ελευσίνας, που είχαν αποδειχθεί ικανά να αποκρούσουν τις άτονες επιθέσεις των Ιταλικών αεροπλάνων, αν και ενισχύθηκαν με μια Αγγλική α/α πυροβολαρχία στο ορμητήριο της Ελευσίνας, με το α/α πυροβολείο του θ/κ «ΑΒΕΡΩΦ» και με λιγοστά Αγγλικά καταδιωκτικά, ήταν τελείως ανεπαρκή για ν’ αποκρούσουν την ασύγκριτα μεγαλύτερη Γερμανική αεροπορία.

Τα αντιτορπιλικά μας είχαν ανεπαρκή α/α οπλισμό και δεν διέθεταν , όπως τα Αγγλικά, πολύκανα α/α πολυβόλα, τα μόνα αποτελεσματικά κατά των αεροσκαφών καθέτου εφορμήσεως. Ακόμη πιο σοβαρή ήταν η έλλειψη α/α πυρομαχικών, λόγω της οποίας τα αντιτορπιλικά διατάχθηκαν να βάλλουν κατά των εχθρικών αεροπλάνων μόνον εφόσον τα ίδια απειλούνταν.

Οι συχνές αεροπορικές επιθέσεις καθιστούσαν επισφαλή την παραμονή των πλοίων στα αγκυροβόλια του Ναυστάθμου, της Ελευσίνας και των Μεγάρων. Από τη νύχτα της 13ης Απριλίου τα αντιτορπιλικά διατάχτηκαν να διασκορπίζονται κατά ζεύγη στον Σαρωνικό. Το αντιτορπιλικό «ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ», στο οποίο επέβαινε ο Πλοίαρχος Μεζεβίρης ως Ανώτερος Διοικητής αντιτορπιλικών, πλήττεται από αεροσκάφος καθέτου εφορμήσεως και πληγωμένο οδηγείται στο Ναύσταθμο για δεξαμενισμό. Το α/τ ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ» μετά από λίγες ημέρες περιήλθε στους Γερμανούς, επισκευάστηκε και εκτελούσε αποστολές στην υπηρεσία του εχθρού!

Μετά την προσωρινή αχρήστευση του α/τ ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ» ο Πλοίαρχος Μεζεβίρης ύψωσε στις 18 Απριλίου το σήμα του στο α/τ «ΑΕΤΟΣ» και στη συνέχεια, το πρωί της Δευτέρας του Πάσχα, 21 Απριλίου, στο α/τ «ΥΔΡΑ».

Καθ’ όλη τη διάρκεια της 21ης Απριλίου 1941, λόγω των ασταμάτητων αεροπορικών συναγερμών, το α/τ «ΥΔΡΑ» και τ’ άλλα αντιτορπιλικά βρίσκονταν συνεχώς εν πλω στον Σαρωνικό, προσπαθώντας να κρυφθούν στις νησίδες που βρίσκονται δυτικά της Αίγινας. Μόνο όταν υπήρχε ανάγκη να συμπληρώσουν τα καύσιμά τους, παρέμεναν την νύχτα στη Σκάλα Μεγάρων. Από τις πρώτες πρωινές ώρες της 22ας Απριλίου, η δράση της εχθρικής αεροπορίας ήταν πιο έντονη παρά ποτέ. Μετά την αναχώρηση για τη Σούδα του μεγαλύτερου τμήματος του Στόλου, στη περιοχή παρέμεναν τέσσερα μεγάλα αντιτορπιλικά, η «ΒΑΣΙΛΙΣΣΑ ΟΛΓΑ» – στην οποία επέβαινε ο Αρχηγός του Στόλου-, η «ΥΔΡΑ», ο «ΠΑΝΘΗΡ» και ο «ΙΕΡΑΞ», που έπλεαν συνεχώς προσπαθώντας να κρυφθούν πίσω από βραχονησίδες.

Η «ΥΔΡΑ» είχε διαταχθεί να βρίσκεται στις Φλέβες στις 19.00 της ημέρας αυτής, όπου θα συναντιόταν με το εμπορικό «ΜΑΡΙΜΕΣΚ» με φορτίο πυρομαχικών και με το υποβρύχιο «ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ» προκειμένου να τα συνοδεύσει στη Σούδα. Από τη Σούδα η «ΥΔΡΑ» θ’ αναχωρούσε για την Αλεξάνδρεια.

Από νωρίς τ’ απόγευμα η «ΥΔΡΑ» βρισκόταν κοντά στις ακτές της Πελοποννήσου στη περιοχή του Ισθμού της Κορίνθου, όταν ειδοποιήθηκε από τη «ΒΑΣΙΛΙΣΣΑ ΟΛΓΑ» ότι ήταν πιθανή η εμφάνιση της εχθρικής αεροπορίας. Ήταν επιβεβλημένη η αλλαγή θέσης για ακόμα μια φορά.

Ο Γρηγόριος Μεζεβίρης εξιστορεί:

» Από το πρωί είχαμε αλλάξει θέση πολλές φορές, αλλά πουθενά δεν καταφέρναμε να μείνουμε αθέατοι. Ρώτησα τότε τον Κυβερνήτη της ΥΔΡΑΣ, Αντιπλοίαρχο Θ. Πεζόπουλο, αν είχε καμιά έμπνευση, μέχρι να έρθει η ώρα να πλεύσουμε προς το στίγμα συναντήσεως που είχε ορισθεί. Αυτός, με το φλέγμα που τον διέκρινε, μου απάντησε «κύριε Διοικητά, ότι είναι πεπρωμένο να συμβεί θα συμβεί, προτείνω να πλεύσουμε με μικρή ταχύτητα προς τις Φλέβες». Δέχτηκα τη γνώμη του, καθώς δεν εύρισκα άλλη λύση.

Γύρω στις 17.30, ενώ πλέαμε βόρεια της Αίγινας δίπλα στη νησίδα Λαγόσα, εμφανίστηκε εχθρικό αναγνωριστικό αεροπλάνο. Προκειμένου να το παραπλανήσουμε διέταξα να λάβουμε πορεία προς τα Μέθανα. Όταν εξαφανίστηκε, ξαναπήραμε την αρχική μας πορεία. Μετά από είκοσι περίπου λεπτά, εμφανίστηκε προς τον βορρά μεγάλος αριθμός αεροσκαφών, εβδομήντα περίπου, που κατευθύνονταν νότια σε πορεία διασταύρωσης με το πλοίο μας σε απόσταση λίγων μιλίων. Όταν έφθασαν στο ύψος της ΥΔΡΑΣ, περίπου 35 από αυτά αποχωρίστηκαν από τα υπόλοιπα και
κατευθύνθηκαν προς αυτήν.

Βρισκόμενος στην πάνω γέφυρα διέταξα ανάπτυξη της μέγιστης ταχύτητας και πλεύση με ελιγμούς και στη συνέχεια έναρξη πυρός κατά του πρώτου σμήνους που βρέθηκε σε απόσταση βολής. Τα αεροπλάνα επιτίθονταν με κάθετη εφόρμηση, έβαλαν με βόμβες από μικρό ύψος και συγχρόνως πολυβολούσαν στοχεύοντας ιδίως την γέφυρα. Τη στιγμή εκείνη ανέβηκε από την κάτω γέφυρα ο Κυβερνήτης του πλοίου, κατά την συνήθειά του ασκεπής, και κατέλαβε τη θέση του δίπλα στο πρωραίο παραπέτασμα της γέφυρας. Σχεδόν αμέσως τον είδα να γλιστράει και να κάθεται στο δάπεδο. Τα μάτια του ήταν κλειστά, ένα ελαφρύ μειδίαμα διακρίνονταν στα χείλη του και σε όλο το πρόσωπό του ήταν διάχυτη η γαλήνη του ανθρώπου που μέχρι τη τελευταία στιγμή εκπλήρωσε το καθήκον του. Δεν μου απέμενε αμφιβολία ότι ο Αντιπλοίαρχος Θ. Πεζόπουλος, ο γενναίος αυτός στρατιώτης και πολύτιμος σύντροφος είχε, πρώτος, πληρώσει τον φόρο αίματος πάνω στο πλοίο του. Μια σφαίρα πολυβόλου τον είχε πλήξει καίρια στο κεφάλι.

Οι βόμβες έπεφταν βροχή γύρω από το πλοίο και πίδακες νερού το σκέπαζαν, μέχρι την πάνω γέφυρα. Οι ομοχειρίες των δυο α/α πολυβόλων σχεδόν αμέσως βγήκαν εκτός μάχης, ενώ το τρίτο έπαθε εμπλοκή. Μέσα σε λίγα λεπτά από την αρχή της επίθεσης, μόνο τα ελαφρά φορητά πολυβόλα Χότσκις στην κάτω γέφυρα ήταν ακόμα σε θέση να βάλλουν. Οι μηχανές του πλοίου ανέπτυξαν αρχικά ταχύτητα 30 μιλίων, μετά από λίγο όμως η μια μηχανή κράτησε και στη συνέχεια και η άλλη. Το πλοίο, άοπλο και ακινητοποιημένο, παρέμεινε στη διάθεση του εχθρού. Καταδιωκτικά αεροπλάνα δεν εμφανίζονταν από πουθενά, αν και ο ασύρματος της Αθήνας μας είχε πληροφορήσει λίγο πριν την επίθεση ότι δυο καταδιωκτικά αεροπλάνα πετούσαν πάνω από
την Αθήνα!

Καμιά βόμβα δεν έπεσε πάνω στο σκάφος, πολλές όμως έπεσαν πολύ κοντά και προκάλεσαν πολλά ρήγματα στα ύφαλα. Το πλοίο έβαζε νερά από παντού και το βύθισμα μεγάλωνε ταχύτατα, ιδίως στη πρύμνη. Πολλά ελάσματα του καταστρώματος είχαν πάρει κυματοειδή μορφή. Το κατάστρωμα, τα δάπεδα των πυροβόλων και των γεφυρών είχαν στρωθεί με νεκρούς και βαριά τραυματισμένους που είχαν πληγεί από τους πολυβολισμούς και ιδιαίτερα από τα θραύσματα των βομβών που έπεφταν κοντά στο πλοίο. Ο ύπαρχος, Πλωτάρχης Βλαχάβας, είχε φρικτά ακρωτηριαστεί και ανάλογη ήταν η τύχη του Υποπλοίαρχου Αρλιώτη και του Ιατρού Μανιαρέζη. Ο ίδιος είχα τραυματιστεί από θραύσματα. Τα αεροσκάφη, όταν πείστηκαν ότι το πλοίο βυθιζόταν, σταμάτησαν τις επιθέσεις και για κάποιο διάστημα πετούσαν πάνω από το πλοίο.

Όταν διαπίστωσα ότι καμιά ελπίδα διάσωσης του πλοίου υπήρχε, διέταξα τον αρχιεπιστολέα μου Υποπλοίαρχο Νεόφυτο, τον αρχαιότερο από τους επιζώντες, να γίνει εγκατάλειψη του πλοίου. Οι λέμβοι είχαν καταστραφεί, εκτός από μια μικρή που χρησιμοποιήθηκε για να επιβιβασθούν οι ακρωτηριασμένοι. Οι υπόλοιποι κολυμπήσαμε μερικές εκατοντάδες μέτρα, μέχρι τη νησίδα Λαγόσα. Οι αξιωματικοί του πλοίου επιστάτησαν ώστε οι βαριά τραυματισμένοι να φορέσουν τα σωσίβια και να πέσουν στη θάλασσα. Η διάβαση του καταστρώματος ήταν δύσκολη καθώς σε κάθε βήμα διασκελίζαμε ακρωτηριασμένα πτώματα. Μερικοί άνδρες παράμεναν στη πρύμνη, παρόλο ότι το κατάστρωμα βρισκόταν ελάχιστα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας, γιατί ίσως δεν είχαν αντιληφθεί τη διαταγή που είχε δοθεί και δίσταζαν να εγκαταλείψουν το πλοίο. Τους διέταξα να πέσουν στη θάλασσα και στη συνέχεια κατέβηκα από τη δεξιά κλίμακα που το πιο πάνω σκαλί της είχε φθάσει στη επιφάνεια της θάλασσας. Πριν από μόλις τριάντα ώρες είχα ανέβει την ίδια κλίμακα για ν’ αναλάβω τη διοίκηση στην νέα αρχηγίδα μου.

Λίγα λεπτά αφού και ο τελευταίος από τους επιζώντες είχε εγκαταλείψει το πλοίο, η πρύμνη του βυθίστηκε, πήρε κατακόρυφο κλίση και εξαφανίστηκε κάτω από το νερό, παρασύροντας στον υγρό τάφο του και τους ηρωικούς νεκρούς. Από την αρχή της επίθεσης μέχρι τη βύθιση είχαν περάσει μόνο 14 λεπτά της ώρας. Τη στιγμή που τα νερά κάλυπταν το σκάφος μια φωνή ακούστηκε από τη θάλασσα που επαναλήφθηκε από δεκάδες στόματα, «ΖΗΤΩ Η ΥΔΡΑ».

Όπως ανέφερε ο Ναυτικός Διοικητής Μήλου, ένας Γερμανός αεροπόρος από εκείνους που έλαβαν μέρος στην επίθεση του είπε κατά τη κατάληψη της νήσου, ότι του είχε κάνει εντύπωση η ηρωική στάση του πληρώματος της ΥΔΡΑΣ που κουνούσαν τα καπέλα τους και ζητωκραύγαζαν τη στιγμή που το πλοίο βομβαρδιζόταν και βυθίζονταν.

Παραμείναμε στη μικρή βραχώδη νήσο Λαγόσα περίπου μια ώρα περιμένοντας την αποστολή βοήθειας. Κατά το διάστημα αυτό μου δόθηκε η ευκαιρία να αντιληφθώ ακόμα καλύτερα τα ψυχικά προσόντα των ανδρών. Κατά την διάρκεια της επιθέσεως είχα ήδη εκτιμήσει την εξαιρετική τους διαγωγή και την απόλυτη ψυχραιμία τους. Γύρω μου, βρίσκονταν κατάκοιτοι πολλοί βαριά τραυματισμένοι και που και που ακούγονταν κραυγές πόνου που ήταν δύσκολο να συγκρατηθούν. Από κανενός όμως τα χείλη δεν ξέφυγε η ελάχιστη φωνή παραπόνου. Εκείνοι που διατηρούσαν τις αισθήσεις τους, ζητούσαν με αγωνία πληροφορίες για τον Κυβερνήτη τους, που κυριολεκτικά λάτρευαν και αποκαλούσαν «ο Θοδωράκης μας» . Ένας ναύτης με κομμένο το πόδι που ήταν ξαπλωμένος κοντά μου συνεχώς με ρωτούσε «πώς αισθάνεσαι, κύριε Διοικητά»;

Την καταβύθιση της ΥΔΡΑΣ παρακολούθησαν πολλοί από την Αθήνα, την Σαλαμίνα και την Αίγινα και πολλά πλωτά μέσα έφθασαν για να περισυλλέξουν τους ναυαγούς. Οι τραυματίες μεταφέρθηκαν στα νοσοκομεία της Αίγινας και της Αθήνας.Την ίδια νύχτα απέπλευσαν για τη Σούδα το α/τ «ΒΑΣΙΛΙΣΣΑ ΟΛΓΑ», μεταφέροντας μέλη της Κυβερνήσεως, το α/τ «ΙΕΡΑΞ» και το α/τ «ΠΑΝΘΗΡ». Το υ/β «ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ» δεν συνάντησε το α/τ «ΥΔΡΑ» στις Φλέβες και συνέχισε τον πλου του, όπως και το «ΜΑΡΙΜΕΣΚ» που έφθασε αίσια στη Σούδα. Αυτά ήταν και τα τελευταία πολεμικά πλοία που εγκατέλειψαν τα νερά του Σαρωνικού για να συνεχίσουν τον αγώνα και έξω από τα σύνορα της Ελλάδος.

Από το νοσοκομείο «Ευαγγελισμός», όπου νοσηλευόμουνα, άκουσα μέσα στην ηρεμία της νύχτας της 26ης Απριλίου 1941 την διέλευση των μηχανοκίνητων φαλαγγών του εχθρού. Το πρωί της επομένης ημέρας η σημαία του κατακτητή κυμάτιζε στον ιερό βράχο της Ακρόπολης.»

Το δραματικό τέλος της «ΥΔΡΑΣ» : Απέθαναν ζητωκραυγάζοντας για την Ελλάδα

συνέχεια άρθρου

Κατάλογος των απωλεσθέντων κατά την βύθιση του α/τ ΥΔΡΑ

Πηγή: ( ΝΑΥΑΡΧΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΜΕΖΕΒΙΡΗΣ Β.Ν. ADMIRAL GREGORY MEZEVIRIS Royal Hellenic Navy 1891- 1978), Αβέρωφ

Yπ’ αριθμόν 180 πολεμικό ανακοινωθέν:
«Η προς τα οπίσω προσαρμογή των γραμμών μας συνετελέσθη άνευ σοβαράς παρενοχλήσεως.
Η εχθρική αεροπορική δράσις συνεχίσθη έντονος, αλλ’ ο εχθρός υπέστη σημαντικάς απωλείας υπό της αεροπορίας και του αντιαεροπορικού πυροβολικού ». 

Yπ’ αριθμόν 179 πολεμικό ανακοινωθέν:
«Αι κινήσεις συμπτύξεως των δυνάμεών μας εις την νέαν τοποθεσίαν αντιστάσεως, επέτυχον πλήρως ».

Όταν οι επιτιθέμενοι Γερμανοί από τον Βορρά, με μια κεραυνοβόλα προέλαση τους κατέλαβαν την Θεσσαλονίκη στις 9 Απριλίου, ο πόλεμος της Ελλάδας εναντίον δύο Αυτοκρατοριών έμοιαζε να έχει κριθεί.

Ήδη από τις τελευταίες ημέρες του Απριλίου 1941 το κροατικό καθεστώς των Ούστασι οργάνωσε το πρώτο στρατόπεδο εξόντωσης Σέρβων, Εβραίων και Τσιγγάνων. Μόλις λίγες ημέρες πριν, στις 10 Απριλίου ο επικεφαλής του καθεστώτος Άντε Πάβελιτς, είχε ανακοινώσει την ίδρυση ανεξάρτητου κροατικού κράτους με την υποστήριξη Χίτλερ και Μουσολίνι.