Η περιοχή μας ζει στιγμές μεγάλων ανακατατάξεων που αναμένονται να αλλάξουν τις ισορροπίες όχι μόνο στην Μέση Ανατολή αλλά γενικότερα. Στο επίκεντρο αυτών των εξελίξεων βρίσκεται η Τουρκία, το μέλλον της οποίας θα κριθεί μέσα στις επόμενες ημέρες με απρόβλεπτο αποτέλεσμα.
Σε προηγούμενη ανάλυση μας σχετικά με το θέμα της Μουσουλμανικής Αδελφότητας [1] και του ISIL, περιγράφοντας το τι περιμένουμε να συμβεί είχαμε γράψει τα παρακάτω: «Ερωτηματικό ακόμα αποτελεί ο ρόλος της Τουρκίας που με τον Ερντογάν στο τιμόνι έχει δεθεί στο άρμα της ‘Μουσουλμανικής Αδελφότητας’ και του Κατάρ, αλλά παράλληλα φαίνεται να θέλει και η ίδια έναν ηγετικό ρόλο στις εξελίξεις. Θα ακολουθήσει την ροή; Θα βρεθεί απέναντι στην ΜΑ και το ISIL;
»Θα παρατηρεί τις εξελίξεις φοβούμενη την αντίδραση της Δύσης και την πιθανή ευθυγράμμιση της με τους Κούρδους; Είναι μήπως η Τουρκία η στρατηγική εφεδρεία της ΜΑ για την ΕΕ; Οι καταστάσεις δείχνουν ότι πολύ σύντομα θα αναγκαστεί να πάρει θέση και πρόβλεψη του γράφοντος είναι ότι θα ταχθεί με τη ΜΑ.»
Η μέχρι τώρα στάση της Τουρκίας δείχνει να μας επιβεβαιώνει μιας και προσπαθεί από την μια να δείξει ότι ακολουθεί την πολιτική της Δύσης, αλλά από την άλλη ουσιαστικά βοηθά το ISIL με το να του δίνει χρόνο να επικρατήσει επί των Κούρδων στο Κομπάνι και με το να εκβιάζει την Δύση να μοιράσει τις λιγοστές δυνάμεις της ανάμεσα στους Τζιχαντιστές και το καθεστώς της Συρίας (πράγμα επίσης θετικό για το ISIL). Η όποια προσπάθεια της Τουρκίας να ισορροπήσει αυτά τα δύο αποτυγχάνει παταγωδώς και πλέον και οι πιο φιλικά προσκείμενοι σε αυτήν μιλούν για κοροϊδία και την τοποθετούν στον Ισλαμικό άξονα.
Η στάση αυτή της Τουρκίας μπορεί να μην κοροϊδεύει κανένα και να κάνει τους περισσότερους να μιλούν για παράλογη και αυτοκαταστροφική συμπεριφορά, είναι όμως πολύ λογική για την ίδια την Τουρκική κυβέρνηση του Ερντογάν. Αποτελεί μονόδρομο πια για την Τουρκία που εκτός από τον Ισλαμικό χαρακτήρα που επέλεξε, έχει και μια ακόμα πιο σημαντική και επείγουσα οικονομική ανάγκη.
Η Τουρκία στους επόμενους μήνες αντιμετωπίζει νομοτελειακά το τέλος της. Τουλάχιστον το τέλος της Τουρκίας που γνωρίζαμε μέχρι σήμερα. Το τέλος αυτό δεν αφορά μόνο τη μη αναστρέψιμη δημιουργία Κουρδικού κράτους αλλά και την κατάρρευση της οικονομίας της γενικότερα. Συνδυασμός που όχι μόνο μπορεί να οδηγήσει στην διάσπαση της Τουρκίας αλλά ίσως και στον αφανισμό της.
Στην τελευταία μας ανάλυση [2] αναδείξαμε το θέμα των «μυστηριωδών κεφαλαίων» που καλύπτουν το Τουρκικό δημόσιο έλλειμμα τα τελευταία χρόνια. Κεφάλαια που προέρχονται από χώρες του Κόλπου αλλά και από ύποπτες συναλλαγές αρχικά με το Ιράν και τελευταία με παράγοντες στην Συρία και το Ιράκ (πιθανότατα το ISIL και τις όποιες οικονομικές ή ακόμα και εξοπλιστικές δραστηριότητες έχει αυτό). Τα κεφάλαια αυτά ήρθαν στην επιφάνεια λόγω του ότι καλύπτουν ένα μεγάλο ποσοστό από το τρέχων δημοσιονομικό έλλειμμα της χώρας, συνεπώς έπρεπε να καταγράφονται.
Ο τρόπος όμως με τον οποίο παρουσιάζονται άμεσα κάθε φορά που ο διεθνής δανεισμός πέφτει, δείχνει προς την κατεύθυνση ότι τα χρήματα αυτά υπάρχουν γενικώς στο παρασκήνιο σε πιθανότατα πολύ μεγαλύτερους αριθμούς για να καλύπτουν σειρά αναγκών και δραστηριοτήτων. Απλά εμφανίζονται σε επίσημα έγγραφα όταν δεν μπορεί να γίνει αλλιώς.
Τα χρήματα αυτά είναι αναγκαία για την Τουρκία και για την ίδια την κυβέρνηση Ερντογάν που δεν έχουν την πολυτέλεια να τα στερηθούν την δεδομένη χρονική στιγμή καθότι το σύνολο της Τουρκικής οικονομίας βρίσκεται προ μιας ανάλογης κατάρρευσης με αυτήν που έζησε η Ελλάδα το 2009. Μόνο που για την Τουρκία δεν υπάρχει ούτε ΕΕ ούτε ισχυρό νόμισμα, πράγμα που κάνει την κατάσταση ακόμα χειρότερη όπως θα δούμε αμέσως.
Το Τουρκικό οικονομικό «θαύμα»
Το όλο οικονομικό «θαύμα» της Τουρκίας που στερέωσε και τον Ερντογάν στην σημερινή του θέση του «Σουλτάνου» είναι μια φούσκα που βασίζεται κατά κύριο λόγο στην έκρηξη του δανεισμού προς νοικοκυριά και επιχειρήσεις τα τελευταία 12 χρόνια (όπως ακριβώς συνέβη και στην Ελλάδα). Έναν δανεισμό που οδήγησαν κυρίως οι 4 Ισλαμικές τράπεζες της Τουρκίας δίνοντας αφειδώς καταναλωτικά και στεγαστικά δάνεια που με την σειρά τους έφεραν αύξηση του κατασκευαστικού τομέα και των εισαγωγών καταναλωτικών αγαθών.
Ο δανεισμός αυτός έχει ξεπεράσει ήδη κατά πολύ τα όρια του και αυξάνεται συνεχώς με φρενήρεις ρυθμούς (20% αύξηση φέτος μετά από ένα μέγιστο 45% το 2010). Με δεδομένο ότι το 80% των δανείων των Τουρκικών επιχειρήσεων είναι σε ξένο νόμισμα για λόγους χαμηλότερων επιτοκίων, η οποιαδήποτε υποτίμηση του Τουρκικού νομίσματος θα εκτοξεύσει το κόστος εξυπηρέτησης αυτών των δανείων σε σημείο ανικανότητας αποπληρωμής.
Παράλληλα, παρότι ο δανεισμός καλπάζει, η ίδια η Τουρκική παραγωγή έχει σχεδόν σταματήσει να αυξάνεται ενώ σε συγκεκριμένους πολύ βασικούς τομείς ήδη μειώνεται δραματικά. Μπορεί η Τουρκία να παρουσιάζει ανάπτυξη 2% αλλά μια πιο προσεκτική ματιά δείχνει ότι αυτό οφείλεται κυρίως στον Τραπεζικό τομέα και όχι στην πραγματική παραγωγική οικονομία.
Οι κατασκευές (κυριότερος τομέας μιας και παρέχει εργασία στον μεγάλο ανειδίκευτο Τουρκικό πληθυσμό) και η παραγωγή στην Τουρκία σχεδόν καταρρέουν σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια. Οι νέες άδειες για κατοικίες έπεσαν φέτος κατά 40% ενώ για άλλα είδη κτηρίων επίσης καταρρέουν όπως βλέπουμε στην εικόνα 1.
Παράλληλα ενώ η βιομηχανική παραγωγή μειώθηκε δραματικά, ο πληθωρισμός είχε την ακριβώς αντίθετη πορεία σύμφωνα με την εικόνα 2:
Η Τουρκική λίρα σχεδόν κατέρρευσε τον Ιανουάριο που μας πέρασε ενώ είναι δεδομένο ότι παρότι έχασε σχεδόν 50% σε σχέση με το δολάριο, νέες υποτιμήσεις είναι αναπόφευκτες στο άμεσο μέλλον.
Η Τουρκία αντιμετωπίζει όχι μόνο μια απότομη αναστροφή των οικονομικών της στο άμεσο μέλλον, αλλά και σημαντικές δυσκολίες στην ανάκαμψή τους μεσοπρόθεσμα. Η χώρα δεν έχει φυσικούς πόρους με τους οποίους να μιμηθεί τη Βραζιλία και τη Ρωσία και δεν έχει το ανθρώπινο δυναμικό για να ανταγωνιστεί με αναδυόμενες οικονομίες της Ασίας.
Παρά το γεγονός ότι τα πανεπιστήμια παράγουν επιστήμονες, ο πληθυσμός της σε γενικές γραμμές είναι σε πολύ χαμηλό μορφωτικό επίπεδο σε σύγκριση με άλλες χώρες. Μόνο το 26% των Τούρκων είναι απόφοιτοι δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, σε σύγκριση με 44% στο Μεξικό, 64% στην Πορτογαλία, και 83% στην Πολωνία. [3]
Το εξαγωγικό της προφίλ κυριαρχείται από προϊόντα χαμηλής προστιθέμενης αξίας (κλωστοϋφαντουργία, ενδύματα, έπιπλα, ηλεκτρικές συσκευές, αυτοκίνητα), ενώ η Τουρκική βιομηχανία δεν έχει καταφέρει ακόμα κάτι σημαντικό σε κανένα τομέα υψηλής τεχνολογίας.
Παρά την επιτυχία σε βιομηχανίες μέσης τεχνολογίας, η υπανάπτυξη της τουρκικής ενδοχώρας παραμένει ένα μεγάλο «αγκάθι» για την Τουρκική οικονομία και κοινωνία. Το ένα πέμπτο των τουρκικών γάμων είναι μεταξύ συγγενών (πρώτα ή δεύτερα ξαδέλφια), περίπου στο ίδιο επίπεδο όπως και στην Αίγυπτο.
Παραδοσιακά, οι γυναίκες δεν εργάζονται έξω από το σπίτι, παρά τις προόδους στη γυναικεία εκπαίδευση. Ιδίως μετά την Ισλαμική τροπή επί κυβερνήσεων Ερντογάν η γυναικεία εργασία χειροτέρεψε. Μόνο το 22% των γυναικών στην Τουρκία αναζήτησε απασχόληση το 2009, αντιθέτως με περισσότερο από 34% το 1988. Εν συγκρίσει, πάνω από 50% των γυναικών στον ανεπτυγμένο κόσμο εργάζονται.
Η κατάρρευση του γυναικείου εργατικού δυναμικού σαν ποσοστό συμμετοχής στην οικονομία είναι ένα εντυπωσιακό στοιχείο για το μέγεθος της αποτυχίας της χώρας να εκσυγχρονιστεί, καθώς και τον Ισλαμικό της προσανατολισμό. Το επίσημο ποσοστό ανεργίας της Τουρκίας ανέρχεται σε περίπου 10% αλλά προσαρμοσμένο για την υποαπασχόληση των γυναικών της, το ποσοστό αυτό είναι πάνω από 25%. Επίσης, εκτιμάται, ότι περισσότερο από 40% της τουρκικής απασχόλησης είναι «μαύρο», σε σχέση με τον μέσο όρο των ανεπτυγμένων χωρών που είναι στα 18%.
Ο Ερντογάν έγινε δημοφιλής και παραμένει στην εξουσία γιατί έδωσε δουλειές και όραμα. Αυτό πια τελειώνει αν δεν τέλειωσε ήδη. Η πτώση των κατασκευών (μοναδικός κλάδος που είχε αύξηση εργασίας μέχρι πριν τις τελευταίες εκλογές, και που τώρα καταρρέει) θα βάλει το τελευταίο καρφί στο φέρετρο της Τουρκικής οικονομίας αφήνοντας εκατομμύρια υπερχρεωμένους άνεργους σε μια χώρα χωρίς καν τις υποδομές και την πρόνοια της Ελλάδας, και χωρίς κανέναν πίσω της για στήριξη.
Το άμεσο μέλλον της Τουρκίας και η Ελλάδα
Όλα τα παραπάνω δεδομένα δίνουν μια πολύ σκοτεινή εικόνα για το άμεσο μέλλον της Τουρκίας. Αν τα συνδυάσουμε και με την δεδομένη φυγή εγχώριων κεφαλαίων και την μείωση της αξιοπιστίας της χώρας έναντι των αγορών, λόγω της όλο και αυξανόμενης ροπής προς το Ισλάμ, τότε καταλαβαίνουμε ότι η Τουρκία είναι μια βόμβα έτοιμη να εκραγεί. Και η Ελλάδα καλώς ή κακώς βρίσκεται μέσα στην δραστικό βεληνεκές αυτής της έκρηξης.
Υπό το πρίσμα αυτό λοιπόν, είναι δεδομένο και καθόλου παράλογο το ότι η Τουρκία κάνει, και θα κάνει ό,τι μπορεί να για διεκδικήσει ή ακόμα και να σφετεριστεί τους φυσικούς πόρους της περιοχής (υδρογονάνθρακες στην Κύπρο και την Ελλάδα). Τους έχει ανάγκη και πρέπει να είμαστε έτοιμοι για αυτό.
Είναι δεδομένο ότι η Τουρκία έχει ζωτικά συμφέροντα, πλέον των όποιων ιδεολογικών και θρησκευτικών αγκυλώσεων, να σταθεί όσο πιο πολύ μπορεί διπλά στο ISIL. Ακόμα και αν για τα μάτια του κόσμου δηλώνει το αντίθετο (που πλέον δεν κάνει ούτε αυτό). Έτσι κι αλλιώς έχει ήδη επενδύσει τόσο πολύ σε αυτή την Ισλαμική ατζέντα που δεν υπάρχει επιστροφή ενώ η μόνη πιθανή πηγή βοήθειας για αυτήν στο μέλλον φαίνεται να είναι τα καθεστώτα του Κόλπου και του μουσουλμανικού κόσμου και όχι οι αγορές και οι κυβερνήσεις της Δύσης.
Είναι δεδομένο, ότι ο κόσμος σύντομα θα δει την ίδρυση του πρώτου Κουρδικού κράτους, και η Τουρκία ξέρει ότι κάτι τέτοιο θα οδηγήσει την ίδια σε μια εσωτερική διαμάχη που μόνο με την βοήθεια άλλων Ισλαμικών στοιχείων και μια εσωτερική συσπείρωση Ισλαμικού τύπου θα μπορέσει ίσως να αντιμετωπίσει. Γι’ αυτό και βλέπει συμμάχους στους Τζιχαντιστές ενώ φοβάται και αντιμάχεται την προσέγγιση της δύσης με τους Κούρδους.
Είναι δεδομένο, ότι επειδή η Τουρκική οικονομία θα καταρρεύσει, ο Ερντογάν θα βρεθεί χωρίς αντίκρισμα απέναντι στον ίδιο τον λαό που τον έβαλε στην εξουσία προσμένοντας καλύτερες ημέρες πλούτου και δόξας για την Τουρκία. Αυτό μπορεί να αντιμετωπιστεί πολιτικά μόνο με αόρατους και ορατούς «εξωτερικούς εχθρούς», με εντάσεις που θα συσπειρώσουν τον Τουρκικό λαό, και με εξαγωγή της κρίσης προς όποια κατεύθυνση είναι βολική. Επίσης, θα απαιτήσει νίκες σε άλλα μέτωπα, πιθανώς προσπαθώντας να ξυπνήσει τα αντανακλαστικά του Ισλαμικού κόσμου προς όφελος της.
Η Ελλάδα, ενώ υπό άλλες συνθήκες θα έπρεπε ίσως να εμπλακεί στον πόλεμο της Συρίας και να προσπαθήσει να κεφαλαιοποιήσει αυτή την συμμετοχή στο νέο Κουρδικό κράτος, τα καθεστώτα της Μέσης Ανατολής, και την Δύση (ΝΑΤΟ, ΗΠΑ και ΕΕ), με τις υπάρχουσες συνθήκες είναι πιο συνετό, αν δεν επιβάλλεται, να τηρήσει χαμηλό προφίλ, απόσταση και υψηλή ετοιμότητα.
Οφείλουμε να αποφύγουμε προκλήσεις και να προετοιμαστούμε για πιθανές εσωτερικές αναταραχές και προβοκάτσιες από τις μουσουλμανικές μειονότητες εντός Ελλάδας (γηγενείς και μετανάστες). Να έχουμε σαφή σχέδια και αυτοματισμούς για την αντιμετώπιση προκλήσεων απέναντι στα χωρικά μας ύδατα, τον εναέριο χώρο, και τις έρευνες στην Ελληνική και Κυπριακή ΑΟΖ, καθώς και την υψηλότερη δυνατή ετοιμότητα των ΕΔ σε όλο το Αιγαίο, τον Έβρο και την Κύπρο. Οφείλουμε επίσης να φέρουμε το ΝΑΤΟ τις ΗΠΑ, την Ρωσία και την ΕΕ όσο πιο κοντά γίνεται στην περιοχή και στο πλευρό μας.
Η Τουρκία είναι εγκλωβισμένη σε ένα παιχνίδι χωρίς αύριο πράγμα που την κάνει απρόβλεπτη. Είναι πιθανό να ανοίξει την πόρτα του φρενοκομείου και σε μια τέτοια περίπτωση πρέπει να είμαστε 100% σίγουροι ότι θα μας βρει αρκετά «τρελούς» για να μην προσπαθήσει την περάσει.
[1] – http://www.defence-point.gr/news/?p=110295
[2] – http://www.defence-point.gr/news/?p=112775
[3] – “Education Attainment,” OECD Factbook 2010: Economic, Environmental and Social Statistics, Organisation for Economic Co-operation and Development.
Μητρονίκας Πάνος
