Ο Άγιος Απόστολος και Ευαγγελιστής Ματθαίος υπήρξε ο συγγραφέας του πρώτου ιερού Ευαγγελίου, αφού οκτώ χρόνια μετά την Ανάληψη του Κυρίου συνέγραψε στην εβραϊκή γλώσσα που την εποχή εκείνη ήταν η καθομιλουμένη στην Παλαιστίνη αραμαϊκή το πρώτο Ευαγγέλιο, το οποίο φέρει και το όνομά του. Ο εξαίσια υμνηθείς από την Ορθόδοξη Εκκλησία μας ως «τῶν πεπλανημένων ὁδηγός πρός σωτηρίαν καί πρεσβευτής παντός τοῦ κόσμου θερμότατος» ονομαζόταν αρχικά Λευί και καταγόταν από την Κανά της Γαλιλαίας. Ήταν γιος του Αλφαίου και προτού κληθεί στο αποστολικό αξίωμα, εξασκούσε το επάγγελμα του τελώνη, δηλαδή του φοροεισπράκτορα. Μάλιστα οι Εβραίοι θεωρούσαν το επάγγελμα αυτό άδικο και μισητό, αφού οι τελώνες πλούτιζαν από τις αδικίες που έκαναν με την υπερβολική είσπραξη των φόρων. Γι’ αυτό και μαζί με τις πόρνες θεωρούνταν ως οι πλέον αμαρτωλοί. Κάποια ημέρα όμως που ο Λευί καθόταν στο τελωνείο, πέρασε από εκεί ο Κύριος, ο Οποίος μόλις τον είδε, του είπε: «Ἀκολούθει μοι» (Ματθ. 9,9).
Με το άκουσμα αυτής της πρόσκλησης ο τελώνης Λευί άφησε όχι μόνο το επάγγελμά του, αλλά και το σπίτι και την οικογένειά του και ακολούθησε τον Ιησού Χριστό, γενόμενος πιστός μαθητής και απόστολος Του και λαμβάνοντας το όνομα Ματθαίος που σημαίνει δώρο του Θεού. Μάλιστα προτού ακολουθήσει τον Κύριο, παρέθεσε στο σπίτι του ένα πλούσιο γεύμα, στο οποίο ἐλαβαν μέρος όχι μόνο ο Ιησούς Χριστός, αλλά και συγγενείς του και πολλοί τελώνες, γεγονός που προκάλεσε τον σκανδαλισμό και την κατάκριση των Φαρισαίων. Αλλά ο Κύριος τους απάντησε: Οὐ χρείαν ἔχουσιν οἱ ἰσχύοντες ἰατροῦ, ἀλλ’ οἱ κακῶς ἔχοντες˙ πορευθέντες δέ μάθετε ἐστιν ἔλεον θέλω καί οὐ θυσίαν, οὐ γάρ ἦλθον καλέσαι δικαίους, ἀλλά ἀμαρτωλούς εἰς μετάνοιαν (Ματθ. 9, 13-14). Ο Ματθαίος έγινε πιστός μαθητής του Ιησού Χριστού και Τον ακολούθησε σε όλη την πορεία Του στην Παλαιστίνη, γενόμενος αυτόπτης μάρτυρας και κοινωνός της σωτηριώδους διδασκαλίας Του και των πολυάριθμων θαυμάτων Του, τόσο πριν από τη Σταύρωση όσο και μετά την ένδοξο Ανάστασή Του. Κατά την ευφρόσυνο ημέρα της Πεντηκοστής, κατά την οποία κατήλθε το Άγιο Πνεύμα επί των Αγίων Αποστόλων, έλαβε την εντολή να κηρύξει το Ευαγγέλιο του Χριστού στους συμπατριώτες του, τους Εβραίους, τους οποίους αγαπούσε ιδιαίτερα. Γι’ αυτό τον λόγο συνέγραψε το πρώτο Ευαγγέλιο μεταξύ των ετών 42-65μ.Χ., χρονολογία όμως που μέχρι σήμερα δεν είναι επαρκώς επιβεβαιωμένη. Το κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο γράφτηκε στην αραμαϊκή γλώσσα που μιλούσαν την εποχή εκείνη οι κάτοικοι της Παλαιστίνης, ενώ λίγα χρόνια αργότερα και σύμφωνα με τον Μέγα Αθανάσιο μεταφράσθηκε στην ελληνική γλώσσα από τον Άγιο Ιάκωβο τον Αδελφόθεο, τον και πρώτο ιεράρχη των Ιεροσολύμων, κατόπιν δε αντιγράφηκε από τον Άγιο Απόστολο Βαρθολομαίο. Μάλιστα το κείμενο του Ευαγγελίου στην ελληνική γλώσσα αντικατέστησε το εβραϊκό πρωτότυπο κείμενο, του οποίου αντίγραφο δεν μας διασώθηκε. Γι’ αυτό και η ελληνική μετάφραση του Ευαγγελίου του Ματθαίου διαδόθηκε και έξω από την Παλαιστίνη και στα τέλη του 1ου μ.Χ. αιώνος είχε καταστεί ιδιαίτερα λαοφιλής και διαδεδομένη.
Ο Απόστολος Ματθαίος απευθύνεται με το Ευαγγέλιο του στους Εβραίους, θέλοντας να τους αποδείξει ότι ο Ιησούς Χριστός είναι ο Μεσσίας που αναμένουν ότι θα έρθει. Έτσι το συγγραφέν από τον Ματθαίο Ευαγγέλιο αποτελεί τον συνδετικό κρίκο της Παλαιάς με την Καινή Διαθήκη, αφού κάθε αναφορά στη ζωή, τη διδασκαλία, τη Σταύρωση και την Ανάσταση του Κυρίου αποσκοπεί στο να πείσει τους Εβραίους ότι όλα αποτελούν εκπλήρωση των προφητειών της Παλαιάς Διαθήκης. Γι’ αυτό και τονίζεται ότι ο Ιησούς Χριστός είναι ο ερχόμενος Μεσσίας και Εκείνος που χαρίζει την αιώνια ζωή. Όσοι λοιπόν ασπασθούν τη σωτηριώδη διδασκαλία Του, θα κληρονομήσουν τη Βασιλεία των Ουρανών, ενώ δεν παραλείπει να διακηρύξει την παγκοσμιότητα του μηνύματος του Ευαγγελίου του Χριστού: Πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τά ἔθνη (Ματθ. 28, 19). Στο Ευαγγέλιο του, το οποίο γράφτηκε οκτώ χρόνια μετά την Ανάληψη του Κυρίου, ο Απόστολος Ματθαίος αναφέρεται στην κατά σάρκα Γέννηση του Ιησού Χριστού και τα γεγονότα που επακολούθησαν (Κεφ. 1-2), στο κήρυγμα του Ιωάννου του Προδρόμου, τη Βάπτιση του Κυρίου και τους πειρασμούς στην έρημο (Κεφ. 3,1 - 4,11), στη δράση του Κυρίου στη Γαλιλαία, την επί του Όρους Ομιλία Του και την κλήση του από τον ίδιο τον Κύριο (Κεφ. 4,12 -10, 42), στη διδασκαλία και τα θαύματα του Κυρίου στη Γαλιλαία (Κεφ. 19-20), στη θριαμβευτική είσοδο του Κυρίου στα Ιεροσόλυμα και τη σύγκρουσή Του με το θρησκευτικό κατεστημένο της εποχής (Κεφ. 21-25), στη σύλληψη, την καταδίκη, τη Σταύρωση και την Ανάστασή Του (Κεφ. 26,1 -28, 15) και τέλος στην αποστολή των μαθητών Του στον κόσμο (28, 16-20).
Μετά τη συγγραφή του Ευαγγελίου ο Απόστολος Ματθαίος συνέχισε το ιεροκηρυκτικό του έργο στη χώρα των Πάρθων και των Μήδων, όπου ίδρυσε Τοπικές Εκκλησίες, αλλά υπέστη και πολλές δοκιμασίες από τους ειδωλολάτρες. Όταν έφθασε στην ευρισκόμενη επί του Ευφράτη ποταμού Ιεράπολη της Συρίας, διέδωσε με το πύρινο κήρυγμά του το μήνυμα του Ευαγγελίου του Χριστού σε τέτοιο βαθμό, ώστε πολυάριθμοι ειδωλολάτρες ασπάσθηκαν τη χριστιανική πίστη, ενώ χειροτόνησε διακόνους, ιερείς και επίσκοπους και δια της χάριτος του Θεού τέλεσε πολλά θαύματα. Εκοιμήθη εν ειρήνη σε προχωρημένη ηλικία και ενταφιάσθηκε με τις πρέπουσες τιμές, ενώ η μνήμη του τιμάται από την Ορθόδοξη Εκκλησία μας στις 16 Νοεμβρίου.
Σύμφωνα με μεταγενέστερη συναξαριακή παράδοση, η οποία στηρίχθηκε στη συνταχθείσα βιογραφία του Αγίου από τον ιστορικό, αγιολόγο και λειτουργιολόγο Νικηφόρο Κάλλιστο Ξανθόπουλο, αλλά δεν είναι επιστημονικά τεκμηριωμένη, ο Απόστολος Ματθαίος υποβλήθηκε σε φρικτά βασανιστήρια και υπέστη τον δια πυρός θάνατο. Σύμφωνα μ’ αυτή την εκδοχή μετά την ιεραποστολική του δράση στη χώρα των Πάρθων και των Μήδων αποφάσισε να αποσυρθεί σε απομονωμένο τόπο για να επιδοθεί με μεγαλύτερη αφοσίωση και επιμέλεια στην άσκηση και την προσευχή. Έτσι κατέφυγε σε ερημική περιοχή ενός βουνού, όπου εκεί μία ημέρα ο Κύριος του φανερώθηκε με τη μορφή ενός παιδιού. Μάλιστα του έδωσε ένα ραβδί, λέγοντάς του να πάει να το φυτεύσει πλησίον της εκκλησίας στην πόλη Μυρμήνη. Επιπλέον του είπε ότι το ραβδί αυτό θα γίνει με τη δύναμή Του πολύκαρπο δένδρο με κλαδιά που θα στάζουν γλυκύτατο μέλι, ενώ από τη ρίζα του θα ρέει νερό, με το οποίο θα λούζονται οι κακόψυχοι άνθρωποι για να αναγεννηθούν πνευματικά. Μ’ αυτόν τον τρόπο θα αλλάξουν τρόπο ζωής και συμπεριφοράς. Ο Απόστολος Ματθαίος πήρε τότε το ραβδί από τον Κύριο, αλλά στην πορεία του συνάντησε τη βασίλισσα της πόλεως που ονομαζόταν Φουλβάνα, η οποία συνοδευόταν από τον γιο και τη νύφη της. Και οι δύο όμως ήταν δαιμονισμένοι. Μάλιστα απευθυνόμενοι στον Ματθαίο, τον ρώτησαν ποιος τον ανάγκασε να έρθει στον τόπο τους και προσπαθεί μ’ αυτό το ραβδί να τους καταστρέψει. Τότε ο πανεύφημος Απόστολος του Χριστού τους θεράπευσε από την επήρεια των δαιμόνων και κατόπιν τον ακολούθησαν με απόλυτη ευταξία. Μόλις πληροφορήθηκε ο επίσκοπος της πόλεως Πλάτων την παρουσία του Αποστόλου Ματθαίου, τον υποδέχθηκε μαζί με όλους τους κληρικούς. Αφού φυτεύθηκε το ραβδί, αυτό πράγματι βλάστησε και έγινε πολύκαρπο δένδρο, ενώ νερό ανέβλυσε από τη ρίζα του. Το θαυμαστό αυτό γεγονός διαδόθηκε αμέσως σε ολόκληρη την πόλη και πλήθος κόσμου άρχισε να συρρέει για να γευθούν τον γλυκό καρπό και να λουσθούν με το αναβλύζον νερό για να απελευθερωθούν από το σκότος της αμαρτίας και να αποκτήσουν πραότητα στην ψυχή τους.
Μόλις ο βασιλιάς πληροφορήθηκε τα γενόμενα, αποφάσισε να θανατώσει τον Απόστολο Ματθαίο, ρίχνοντάς τον στη φωτιά. Όμως ο Κύριος του παρουσιάσθηκε μία νύκτα και τον εμψύχωσε, λέγοντάς του ότι θα βρίσκεται δίπλα του βοηθός και συμπαραστάτης. Η προστασία του Κυρίου στον Απόστολο και μαθητή Του φάνηκε, όταν συνολικά οκτώ στρατιώτες που στάλθηκαν για να τον συλλάβουν, τυφλώθηκαν από την υπερβολική λάμψη που εξέπεμψε ο ίδιος ο Κύριος που εμφανίσθηκε με τη μορφή παιδιού. Τότε εξοργισμένος ο βασιλιάς αποφάσισε να τον θανατώσει με τα ίδια του τα χέρια, αλλά μόλις τον πλησίασε, τυφλώθηκε και ο ίδιος. Αμέσως όμως έπεσε στα πόδια του Απόστολου, παρακαλώντάς τον να τον συγχωρήσει και να του χαρίσει και πάλι την όρασή του, όπως και έγινε. Μόλις όμως επανέκτησε το φως του, διέταξε ο βασιλιάς να τον υποβάλλουν σε φρικτά βασανιστήρια. Αλλά με τη χάρη του Θεού το καμίνι που ετοιμάστηκε για να κάψουν τον Απόστολο, δεν έκαιγε καθόλου. Τότε ο βασιλιάς αποφάσισε να αποδείξει την παντοδυναμία του, υποβάλλοντας τον Απόστολο σε νέα δοκιμασία. Η προσπάθειά του όμως έπεσε στο κενό, αφού η φωτιά κατέκαψε τα αγάλματα των ειδωλολατρικών θεών, ενώ απείλησε και τον ίδιο τον βασιλιά, ο οποίος διασώθηκε με τη δύναμη της προσευχής του Αποστόλου, ο οποίος κατόπιν παρέδωσε το πνεύμα του στον Κύριο.
Το πάνσεπτό του λείψανο έμεινε αβλαβές από τη φωτιά και κατ’ εντολήν του βασιλιά τοποθετήθηκε μέσα σε μία σιδερένια θήκη και ρίχθηκε στη θάλασσα για να αποδειχθεί, εάν θα καταποντισθεί ή εάν θα το προστατεύσει ο Θεός. Τότε ο Απόστολος Ματθαίος παρουσιάσθηκε τη νύχτα στον Επίσκοπο Πλάτωνα και του ζήτησε να μεταβεί σε συγκεκριμένο τόπο για να βρει το ιερό του λείψανο μαζί με τη σιδερένια θήκη, όπως και έγινε. Το νέο συγκλονιστικό αυτό θαύμα έκανε τον βασιλιά να πιστέψει στον Ιησού Χριστό και να ζητήσει από τον Επίσκοπο να τον βαπτίσει. Μάλιστα του δόθηκε το όνομα Ματθαίος, ο δε Επίσκοπος Πλάτων έλαβε την εντολή από τον πανεύφημο Απόστολο που του εμφανίσθηκε σε όραμα, να χειροτονήσει τον βασιλιά πρεσβύτερο και τον γιο του διάκονο. Του είπε επίσης ότι μετά την έλευση τριών ετών, όπου ο Κύριος θα τον καλέσει κοντά Του, ο βασιλιάς Ματθαίος θα γίνει επίσκοπος, ενώ διάδοχός του θα γίνει αργότερα ο γιος του, όπως και έγινε.
Ο Άγιος Απόστολος και Ευαγγελιστής Ματθαίος είναι ο προστάτης άγιος των τελωνειακών υπαλλήλων και η ημέρα της μνήμης του καθιερώθηκε ως επίσημη εορτή των τελωνειακών με το υπ’ αριθμόν 109 προεδρικό διάταγμα (ΦΕΚ 25/Α/8-2-1979). Μάλιστα με δαπάνη των τελωνειακών της Μακεδονίας ανεγέρθηκε περίτεχνο μαρμαρόγλυπτο προσκυνητάριο με την εικόνα του Αγίου στον Ιερό Μητροπολιτικό Ναό Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά Θεσσαλονίκης, όπου κατ’ έτος οι τελωνειακοί της Μακεδονίας εορτάζουν τον προστάτη τους άγιο, ενώ παρεκκλήσιο επ’ ονόματί του έχει ανεγερθεί στο Τελωνείο Κήπων Έβρου. Επίσης το 1993 η Ένωση Τελωνειακών Υπαλλήλων Θεσσαλονίκης εξέδωσε την Ακολουθία, τον Παρακλητικό Κανόνα και τους Χαιρετιστήριους Οίκους που ποιήθηκαν προς τιμήν του Αγίου από τον αείμνηστο Μέγα Υμνογράφο της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας, Μοναχό Γεράσιμο Μικραγιαννανίτη. Ακολουθίες προς τιμήν του Αγίου έχουν επίσης συντάξει ο Μέγας Υμνογράφος της των Αλεξανδρέων Εκκλησίας Δρ. Χαραλάμπης Μ. Μπούσιας και η Μοναχή Ισιδώρα Αγιεροθεΐτισσα.
Το όνομα του Αγίου Ματθαίου φέρει ένα από τα μεγαλύτερα και ωραιότερα χωριά της Κέρκυρας, γνωστό στην κερκυραϊκή ντοπιολαλιά ως «Αη Μαθιάς», όπου υπάρχει και ομώνυμος ενοριακός ναός με επιβλητικό κωδωνοστάσιο, ο οποίος αποτέλεσε το λατρευτικό κέντρο των πρώτων κατοίκων του χωριού. Σύμφωνα με την επιχώρια προφορική παράδοση το χωριό ονομαζόταν αρχικά Άγιος Νικόλαος (Αη Νικόλας) χάρη σ’ έναν ομώνυμο μικρό ναό. Αργότερα όμως μετονομάσθηκε σε Άγιος Ματθαίος (Αη Μαθιάς) και ανεγέρθηκε μεγάλος ναός προς τιμήν του, αφού σύμφωνα με την τοπική παράδοση ένας γέροντας εμφανίσθηκε ξαφνικά ενώπιον κάποιων εμπόρων κρασιού που πήγαιναν στο χωριό, αλλά έχασαν τον προσανατολισμό τους εξαιτίας μιας σφοδρότατης κακοκαιρίας. Μάλιστα ο γέροντας αυτός τους υπέδειξε και τον σωστό δρόμο για να μεταβούν στο χωριό. Όταν έφτασαν εκεί, αναζήτησαν την εκκλησία για να ευχαριστήσουν τον Θεό που τους έσωσε, αλλά και που έφτασαν με ασφάλεια στον σωστό προορισμό. Όταν όμως μπήκαν στον ναό, είδαν σε μία εικόνα τη μορφή του γέροντα που είχε παρουσιασθεί ξαφνικά μπροστά τους και τους είχε βοηθήσει να σωθούν. Η μορφή αυτή δεν ήταν άλλη από τον Άγιο Απόστολο και Ευαγγελιστή Ματθαίο. Το υπερφυές αυτό γεγονός θεωρήθηκε από τους κατοίκους ως θαύμα και έτσι το χωριό μετονομάσθηκε σε Άγιος Ματθαίος.
Επ’ ονόματι του Αγίου είναι αφιερωμένοι επίσης οι ενοριακοί ναοί στα χωριά Άνω Γαρέφι Αλμωπίας του νομού Πέλλης και Πτελεώνας Εορδαίας του νομού Κοζάνης, αλλά και ο σταυροειδής μετά τρούλου περικαλλής ενοριακός ναός του Αγίου στη συνοικία Κοφινάς της πόλεως Χίου, ο οποίος ανοικοδομήθηκε εκ βάθρων από το Σωματείο των «Κουντουράδων», ενώ στο χωριό Βασιλεώνοικο της Χίου υπάρχει και εξωκκλήσιο επ’ ονόματί του. Διάσπαρτα είναι τα εξωκκλήσια του Αγίου Αποστόλου και Ευαγγελιστού Ματθαίου και σε διάφορα νησιά των Κυκλάδων και συγκεκριμένα στην Άνδρο, την Τήνο, τη Μύκονο, τη Νάξο και τη Σαντορίνη. Αξιομνημόνευτο είναι το εξωκκλήσιο του Αγίου στην περιοχή του χωριού Βίβλος (Τρίποδες) Νάξου, αφού είναι κτισμένο πάνω σε παλαιοχριστιανική βασιλική, ενώ έξω από τον ναό σώζεται μία μεγάλη μαρμάρινη κολυμβήθρα με ανάγλυφους σταυρούς. Ιστορικό ενδιαφέρον παρουσιάζει και το χρονολογούμενο από το 1638 εξωκκλήσιο του Αγίου στο Παλιό Χωριό (Μέσα ή Επισκοπή Γωνιά) Σαντορίνης, όπου κάθε χρόνο στις 16 Νοεμβρίου τελείται ο εορτασμός, της μνήμης του. Επίσης στην παλαίφατη Ιερά Μονή Μεγάλης Παναγίας της νήσου Σάμου υπάρχει εντός των κελλίων παρεκκλήσιο επ’ ονόματι του Αγίου Ματθαίου του Ευαγγελιστού και της Αγίας Φιλοθέης της Αθηναίας.
Στο όνομα του Αγίου Ματθαίου είναι αφιερωμένος και ο ευρισκόμενος ναός επί της οδού Ταξιάρχου Μαρκοπούλου στο Ηράκλειο Κρήτης, ο οποίος στην πρώτη του μορφή χρονολογείται από τη Β΄ βυζαντινή περίοδο, ενώ το σημερινό κτίσμα ανεγέρθηκε μετά το σεισμό του 1508. Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας παραχωρήθηκε σε μοναχούς της Μονής Σινά, αφού οι Οθωμανοί είχαν μετατρέψει σε τζαμί το Σιναΐτικο μετόχιο της Αγίας Αικατερίνης στο Ηράκλειο. Σ’ αυτόν τον ναό, ο οποίος είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με τη ζωή του Ηρακλείου και είναι γνωστός ως «Άγιος Ματθαίος των Σιναϊτών» εκκλησιάζονταν όλοι οι χριστιανοί μετά την κατάληψη της Κρήτης από τους Οθωμανούς. Σήμερα φιλοξενεί μία σπάνια συλλογή εξαίρετων φορητών εικόνων της Κρητικής Σχολής. Στον Άγιο Ματθαίο είναι επίσης αφιερωμένος και ναός στο Ακρωτήρι Χανίων, όπου κατ’ έτος εορτάζεται με ιδιαίτερη λαμπρότητα η μνήμη του. Πρόκειται για παρεκκλήσιο της ενορίας Αγίου Νικολάου Χαλέπας στην περιοχή «Φρούδια», το οποίο κτίσθηκε στη δεκαετία του 1960 πάνω σε ερείπια ομώνυμου παλαιού ναού που αποτελούσε καθολικό γυναικείας μονής, η οποία καταστράφηκε από τους Τούρκους κατά την κατάληψη της Κρήτης. Στον χώρο που βρίσκεται σήμερα ο ναός, λειτούργησε το 1974 Εκκλησιαστική Σχολή, η οποία το 2005 μετονομάσθηκε σε Γενικό Εκκλησιαστικό Λύκειο και Εκκλησιαστικό Γυμνάσιο Κρήτης. Ενδεικτικό είναι ότι η τιμή που απολαμβάνει ο Άγιος Ματθαίος στην Κρήτη, οδήγησε τον αοίδιμο λόγιο και φιλάγιο Μητροπολίτη Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου Ιλαρίωνα να συμπεριλάβει την Ακολουθία του Αγίου στο βιβλίο των Κρητών Αγίων, το οποίο εκδόθηκε το 1877 με δική του δαπάνη και επιμέλεια.
Η καλύτερη τιμή όμως στον Άγιο Απόστολο και Ευαγγελιστή Ματθαίο είναι να παραδειγματιστούμε από τη μετάνοια και τη μεταστροφή του, αφού από αμαρτωλός αρχιτελώνης κατέστη πιστός μαθητής και ακόλουθος του Ιησού Χριστού, αφήνοντας πίσω το αμαρτωλό παρελθόν του και μαζί μ’ αυτό ακόμη και φίλους, συγγενείς και περιουσίες, προκειμένου να κερδίσει κοντά στον Κύριο τη Βασιλεία των Ουρανών. Άλλωστε η κατάκτηση της αιώνιας ζωής κοντά στον Ιησού Χριστό είναι η κυρίαρχη έννοια και διδασκαλία του Ευαγγελίου του, αφού όπως τονίζει, αυτή τη Βασιλεία ήρθε και αποκάλυψε ο προαναγγελθείς από τους προφήτες Μεσσίας. Γι’ αυτό και καλεί τους χριστιανούς να βρίσκονται σε διαρκή εγρήγορση, να επιδίδονται σε αγαθοεργίες και να αγωνίζονται πνευματικά, ώστε να κερδίσουν την αιωνιότητα.
Βιβλιογραφία
· Βίος και Ακολουθία του Ευαγγελιστού Ματθαίου Προστάτου Τελωνειακών, Έκδοση Ενώσεως Τελωνειακών Υπαλλήλων Β΄ Περιφέρειας, Θεσσαλονίκη 1993.
· Λέκκου Ευαγγέλου Π., Οι 4 Ευαγγελιστές, Εκδόσεις Σαΐτης, χ.χ.
Ἀπολυτίκιον Ἦχος γ’. Θείας πίστεως.
Θείας ἤκουσας, φωνῆς τοῦ Λόγου, καὶ τῆς πίστεως, τὸ φῶς ἐδέξω, καταλείψας τελωνείου τὸν σύνδεσμον ὅθεν Χριστοῦ τὴν ἀπόρρητον κένωσιν,εὐηγγελίσω Ματθαῖε Ἀπόστολε. Καὶ νῦν πρέσβευε, δοθήναι τοὶς σὲ γεραίρουσι, πταισμάτων ἱλασμὸν καὶ μέγα ἔλεος.
Ἕτερον Ἀπολυτίκιον Ἦχος γ’.
Ἀπόστολε Ἅγιε, καὶ Εὐαγγελιστὰ Ματθαῖε, πρέσβευε τῷ ἐλεήμονι Θεῷ, ἵνα πταισμάτων ἄφεσιν, παράσχῃ ταῖς ψυχαῖς ἡμῶν.ἈπολυτίκιονΤήν ἔνσαρκον πάνσοφε οἰκονομίαν Χριστοῦ, τά Πάθη καί Ἔγερσιν, εὐηγγελίσω ἠμίν, Ματθαῖε Ἀπόστολε•ὅθεν χρεωστικῶς σέ, ἀνυμνοῦμεν βοῶντες,φάνηθι ἐν τή κρίσει, βοηθῶν ἠμίν πάσιν, ἤς καί τήν ὥραν Εὐαγγελιστῶ, τρανῶς, καθυπέγραψας.
Κοντάκιον Ἦχος δ’. Ὁ ὑψωθεὶς.
Τοῦ τελωνείου τὸν ζυγὸν ἀποῤῥίψας, δικαιοσύνης τῷ ζυγῷ προσηρμόσθης, καὶ ἀνεδείχθης ἔμπορος πανάριστος, πλοῦτον κομισάμενος, τὴν ἐξὕψους σοφίαν• ὅθεν ἀνεκήρυξας, ἀληθείας τὸν λόγον, καὶ τῶν ῥᾳθύμων ἤγειρας ψυχάς, καθυπογράψας, τὴν ὥραν τῆς κρίσεως.
Πηγή: Σύνδεσμος Κληρικών Χίου, Λάβαρον
Ο Γουρίας και ο Σαμωνάς ήταν επιφανείς πολίτες της Εδέσσης. Κατά τη διάρκεια ενός από τους πολλούς διωγμούς ( σ.τ. μ. επί βασιλείας του Διοκλητιανού , κυρίως το έτος 303 ) , κάποιοι χριστιανοί διέφυγαν εκτός της πόλεως και ζούσαν θεαρέστως εν προσευχή και νηστεία, ενισχύοντας πνευματικά και τους άλλους πιστούς. Καταγγέλθηκαν ως Χριστιανοί στον ηγεμόνα και συνελήφθησαν. Όταν παρέστησαν ενώπιον του δικαστή, τους απείλησε με θάνατο, εάν δεν υποτάσσονταν στο αυτοκρατορικό διάταγμα που επέβαλλε την προσκύνηση των ειδώλων. Οι άγιοι μάρτυρες απάντησαν με παρρησία:
› Εάν υπακούσουμε στο αυτοκρατορικό διάταγμα θα χαθούμε, ακόμη και αν δεν μας σκοτώσετε!
Ακολούθησαν βασανιστήρια και κατόπιν τους άφησαν έγκλειστους στη φυλακή, από 1ης Αυγούστου έως 10ης Νοεμβρίου , μέσα στην πείνα, το σκότος και τους πόνους. Ύστερα τους έβγαλαν έξω για δεύτερη σειρά βασανιστηρίων, διότι παρέμεναν αταλάντευτα προσηλωμένοι στη χριστιανική Πίστη. Τους καταδίκασαν σε θάνατο και πράγματι το ξίφος του δημίου τους αποκεφάλισε το έτος 322, επί βασιλέως του στυγερού Λικινίου.
Αργότερα , και ο ιεροδιάκονος της Εδέσσης, Άβιβος, υπέμεινε μαρτύρια για τον Χριστό του: εδάρη, εκρεμάσθη και, καταμεσής στις φλόγες όπου τον έριξαν, παρέδωσε το πνεύμα του σ’ Αυτόν. Η μητέρα του πήρε το άψυχο σώμα του γιού της ανέπαφο από τις φλόγες, κατά θαυματουργικό τρόπο, και το ενταφίασε στον ίδιο τάφο με τα τίμια λείψανα των αγίων Γουρά και Σαμωνά. Όταν ο διωγμός κατέπαυσε, οι χριστιανοί έκτισαν εκκλησία προς τιμήν των αγίων μαρτύρων Γουρία, Σαμωνά και Αβίβου και τοποθέτησαν τα θαυματουργά λείψανά τους σε κοινή λάρνακα.
Το μαρτύριο των τριών αυτών ιστορεί και ο Συναξαριστής του Αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτου, ως έχει:
«Από τους Αγίους τούτους μάρτυρας ο μεν Σαμωνάς και Γουρίας εμαρτύρησαν κατά τους χρόνους του βασιλέως Διοκλητιανού και του δουκός Αντωνίνου εν έτει 288, διαβληθέντες δηλαδή ότι πείθουσι τους ανθρώπους να μη θυσιάζωσιν εις τα είδωλα, ευθύς εκρεμάσθησαν και οι δύο από την μίαν χείρα, κάτωθεν δε ετραβώντο οι πόδες των από βάρη τινών σωμάτων και ούτως έμειναν κρεμάμενοι από την τρίτην ώραν έως την έκτην. Επειτα καταβιβασθέντες ερρίφθησαν δεδεμένοι εις μίαν σκοτεινήν φυλακήν και οι πόδες αυτών εσφίγχθησαν. Εις το τιμωρητικόν ξύλον, εκεί δε διέμειναν στεναχωρημένοι και κακοπαθούντες από την πείναν, τέσσαρας ολοκλήρους μήνας.
Mετά ταύτα, ο μεν Άγιος Σαμωνάς, εκρεμάσθη κατακέφαλα από τον ένα πόδα, από την δευτέραν ώραν έως την πέμπτην όθεν εκβήκε το γόνατόν του από τον τόπον του, ο δε Αγιος Γουρίας έμεινεν εις την φυλακήν ως αν ημιθανής. Tην δε ερχομένην ημέραν απεκεφαλίσθησαν και οι δύο. Άβιβος δε ο διάκονος διαβληθείς κατά τους χρόνους Λικινίου του τυράννου εν έτει 316, ότι εδίδασκε τους Ελληνας την εις Xριστόν πίστιν, πρώτον μεν εκρεμάσθη, έπειτα δε εδάρη, απολυθείς δε ύστερον, ερωτάται, εάν αρνήται τον Xριστόν, και μη πεισθείς εις την προσταγήν του τυράννου, παρεδόθη εις το πυρ έχων εις το στόμα του εν λωρίον ως αν χαλινόν, και ούτως ετελείωσε το μαρτύριόν του. Όθεν έλαβον και οι τρεις παρά Kυρίου τους στεφάνους της νίκης».
Από τα πάμπολλα θαύματα που επιτέλεσε η εξαίσια αυτή τριάδα μαρτύρων, πιο αξιοσημείωτο είναι το ακόλουθο:
Η νεαρή θυγατέρα μιας χήρας από την Έδεσσα επρόκειτο να παντρευτεί κάποιον Γότθο στρατιώτη που υπηρετούσε στον ελληνικό στρατό. Επειδή η μητέρα φοβόταν για την ακεραιότητα της θυγατέρας της λόγω μετοικεσίας της πολύ μακριά της, ο Γότθος ορκίστηκε πάνω από τον τάφο των τριών αγίων μαρτύρων ότι δεν θα έκανε κανένα κακό στην κοπέλα, αλλά θα την έπαιρνε ως νόμιμη σύζυγό του, καθώς τους είχε διαβεβαιώσει ότι δεν ήταν νυμφευμένος. Αλλά στην πραγματικότητα ήταν ήδη νυμφευμένος και όταν πήρε την νεαρή κοπέλα στη χώρα του, την κράτησε όχι ως σύζυγο αλλά ως σκλάβα του, μέχρι που πέθανε η νόμιμη γυναίκα του. Τότε συμφώνησε με τους συγγενείς του να θάψει τη ζωντανή σκλάβα με την πεθαμένη σύζυγο!
Η κοπέλα με δάκρυα παρακαλούσε τους τρεις αγίους μάρτυρες να τη σώσουν και πράγματι αυτοί της φανερώθηκαν μέσα στον τάφο τους και αστραπιαία τη μετέφεραν από τη χώρα των Γότθων στην Έδεσσα στην εκκλησία τους. Την επαύριο, όταν άνοιξε η εκκλησία, οι άνθρωποι βρήκαν την νεαρή κοπέλα επάνω στον τάφο των αγίων του Θεού και τους αφηγήθηκε την θαυματουργική διάσωσή της.
Ἀπολυτίκιον (Κατέβασμα)Ἦχος δ’. Ταχὺ προκατάλαβε.
Tριάδος ἰσάριθμοι τῆς Ὑπερθέου, σαφῶς Γουρίας καὶ Ἄβιβος καὶ Σαμωνᾶς ὁ κλεινός, ἔνθεοι ὑπάρχοντες ταύτην τοῖς ἀσεβέσιν ὡμολόγησαν ἅμα ἄθλων τὴν τρικυμίαν ἀβλαβῶς διελθόντες· καὶ νῦν ἡμᾶς κυβερνῶσιν ὅρμον πρὸς ἄκλυστον.
ΚοντάκιονἮχος β’. Τὰ ἄνω ζητῶν.
Ἐξ ὕψους σοφοί, τὴν χάριν κομισάμενοι, τῶν ἐν πειρασμοῖς, προΐστασθε πανεύφημοι· διὸ κόρην Ἅγιοι, ἐκ θανάτου πικροῦ ἐῤῥύσασθε· ὑμεῖς γὰρ ὄντως ὑπάρχετε, Ἐδέσσης ἡ δόξα, καὶ τοῦ κόσμου χαρά.
ΚάθισμαἮχος α’. Τὸν τάφον σου Σωτὴρ.
Τριάδος τῆς σεπτῆς, καταγγέλλοντες πίστιν, πολύθεον Σοφοί, τῶν εἰδώλων ἀπάτην, ἀνδρείως καθείλετε, ὡς τῆς πίστεως πρόμαχοι, κόρην ζῶσαν δέ, κατακλεισθεῖσαν ἐν τάφῳ, διεσώσατε, θανατηφόρου κινδύνου, ὑμᾶς μακαρίζουσαν.
Πηγή: (Αγίου Νικολάου Βελιμίροβιτς, "Πνευματικό ημερολόγιο - Ο Πρόλογος της Αχρίδος, Βίοι Αγίων, Ύμνοι, Στοχασμοί και Ομιλίες για κάθε ημέρα του χρόνου (Νοέμβριος)", Εκδόσεις Άθως) Forum "Ορθοδοξία", Χανιώτικα Νέα, Ορθόδοξος Συναξαριστής
