Λάβρος ο Μητροπολίτης Σπάρτης κ. Ευστάθιος
προς το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο
***
Γδύνουν εκκλησάκια και στήνουν αρχαίο ναό
Ν. Κοντράρου-Ρασσιά
Από την εφημερίδα «Ελευθεροτυπία», 24/6/2010
Πόσο θεμιτό είναι να απογυμνώνεις βυζαντινά εκκλησάκια από τις αρχαίες πέτρες τους για να αναστηλώσεις ένα λαμπρό αρχαίο μνημείο, που σήμερα σώζει μόνο το ίχνος του; Μνημεία είναι και τα δύο και απαιτούν ισότιμη προστασία. Διανοηθήκατε ποτέ τη διάλυση του παρεκκλησίου της Μητρόπολης, τον Άγιο Ελευθέριο ή τη Γοργοεπήκοο, για να γυρίσουν οι λίθοι στην Ακρόπολη; Και από την άλλη πλευρά, θα αφήνατε γλυπτά του Φειδία στο τείχος της Ακρόπολης;
Η συζήτηση μεταξύ των βυζαντινολόγων και αρχαιολόγων φούντωσε προχθές στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο και άνοιξε πολλές φορές ο αρχαιολογικός Νόμος, ο οποίος του δίνει τη δυνατότητα να αποφασίζει για την απόσπαση ή μη τμημάτων από ένα μνημείο, εάν κάτι τέτοιο κρίνεται απαραίτητο για τη διάσωση ενός άλλου. Πολύ περισσότερο, αν αυτό το άλλο είναι ένα σημαντικό αρχαίο, όπως το Ιερό του Αμυκλαίου Απόλλωνα έξω από τη Σπάρτη. Ενα αινιγματικό τριώροφο οικοδόμημα του 6ου αιώνα π.Χ., με έναν κολοσσιαίο θρόνο στο κέντρο, όπου καθόταν ο τιμώμενος θεός. Το λατρευτικό άγαλμα του Απόλλωνα λέγεται πως υπερέβαινε σε ύψος το κτήριο, φθάνοντας τα 14,5 μέτρα, ενώ ολόκληρος ο ναός ήταν μαρμάρινος και περίτεχνα διακοσμημένος από τον φημισμένο γλύπτη και αρχιτέκτονα Βαθυκλή από τη Μαγνησία της Μικράς Ασίας.
Εδώ και σαράντα χρόνια οι αρχαιολόγοι, με πρώτο τον Άγγελο Δεληβορριά, που υπηρέτησε το 1966-68 στη Σπάρτη, άρχισαν να μαζεύουν τα σπαράγματα του Ιερού, που είναι σπαρμένα στην ευρύτερη περιοχή. Έχουν εντοπισθεί αρκετά αρχιτεκτονικά μέλη, κυρίως από το θρόνο, ανάμεσα στα οποία τα γιγαντιαία λεοντοπόδαρα, μήκους 90 εκατοστών το καθένα, όπως έλεγε ο αρχιτέκτων Μανόλης Κορρές. Εχει επίσης εκπονηθεί από το 2005, όταν επανήλθε ο Άγγελος Δεληβορριάς ως ερευνητής σε αυτό το Ιερό, ένα ανασκαφικό και αναστηλωτικό πρόγραμμα, για να αναδειχθεί το μνημείο, το οποίο σήμερα είναι δυσδιάκριτο, πάνω σ' έναν λόφο με την εκκλησία της Αγίας Κυριακής.
Η ερευνητική ομάδα του κ. Δεληβορριά έχει αρχίσει τις αποτυπώσεις των ταυτισμένων λίθων με το Ιερό του Αμυκλαίου Απόλλωνα, είτε αυτοί βρίσκονται ελεύθεροι είτε ενσωματωμένοι στα βυζαντινά εκκλησάκια. Όπως είπε στο ΚΑΣ ο αρχιτέκτονας Θεμιστοκλής Μπιλής, είναι αναγκαίες οι αποσπάσεις των κομματιών που βρίσκονται στην τοιχοποιία ή στο εσωτερικό ναών, για να ελεγχθούν και οι άλλες πλευρές τους. Η αφαίρεσή τους δεν θα επηρεάσει τη στατικότητα των ναών, επεσήμανε και ο επικεφαλής του προγράμματος, αρχαιολόγος Σταύρος Βλίζος, ούτε θα αλλοιώσει την αισθητική τους, γιατί θα αντικατασταθούν με τα ακριβή τους αντίγραφα.
Από αρχαίο υλικό είναι χτισμένος σε μεγάλο βαθμό ο νεότερος ναός της Αγίας Κυριακής (χτίστηκε το 1907-1920 από μάρμαρα της παλιάς ανασκαφής). Προ διετίας διαλύθηκε ο κτιστός πάγκος του προστώου του ναού και βρέθηκαν 20 αρχιτεκτονικά μέλη του θρόνου και του βωμού. Επίσης έχει εντοπισθεί στον Προφήτη Ηλία, στο Σκλαβοχώρι, εντοιχισμένο ένα μνημειακών διαστάσεων αρχαίο κατώφλι κι άλλα 15 αρχιτεκτονικά μέλη, γλυπτά και κιονόκρανα. Κομμάτια από τον θρόνο υπάρχουν ενσωματωμένα στην τοιχοποιία του Αγίου Νικολάου και ένα κιονόκρανο στους Αγίους Θεοδώρους. Περισσότερα αρχιτεκτονικά μέλη είναι αποθηκευμένα στο Μουσείο Σπάρτης, όπως δόμοι, ορθοστάτες, πλάκες δαπέδου, σπόνδυλοι κιόνων, κιονόκρανα τριών διαφορετικών τύπων (συνδυασμός ιωνικού με δωρικό ρυθμό), παραστάδες θυρών, τμήματα επιστυλίου και σίμης, μέχρι και πλάκες της οροφής.
Συνεπώς υπάρχει πλούσιο υλικό. Ετσι, παρά την γκρίνια των βυζαντινολόγων, που έλεγαν ότι δεν μπορούν οι αρχαιολόγοι να αποφασίζουν ερήμην των αρμόδιων Βυζαντινών Εφορειών, η άδεια για την απόσπαση των αρχαίων από τους ναούς δόθηκε.
Πηγή: http://www.enet.gr/?i=news.el.texnes&id=176559
***
ΑΝΤΙ ΑΛΛΟΥ ΣΧΟΛΙΟΥ ΤΟ ΠΑΡΑΚΑΤΩ ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΑ.
Στο φως θρησκεία πριν το Δωδεκάθεο
Από την εφημερίδα «Καθημερινή», 05/02/2008
Πριν ο Δίας ρίξει... τον πρώτο του κεραυνό από τον Όλυμπο, οι αρχαίοι κάτοικοι της περιοχής φαίνεται πως λάτρευαν και πραγματοποιούσαν θυσίες στους δικούς τους θεούς και θεότητες, η ταυτότητα και η φύση των οποίων παραμένει άγνωστη ακόμη στους επιστήμονες.
Ομάδα αρχαιολόγων βρήκε τις στάχτες, τα κόκκαλα και άλλα αποδεικτικά στοιχεία θυσιών ζώων σε κάποια θεότητα πριν τον Δία, στην κορυφή του όρους Λύκαιου στην Αρκαδία. Τα ευρήματα εντοπίστηκαν το περασμένο καλοκαίρι σε ένα βωμό που μετέπειτα λειτούργησε ως τόπος λατρείας του Δία.
Κομμάτια άχρωμων και χωρίς διακοσμήσεις κεραμικών αντικειμένων μαρτυρούν ότι αυτά προέρχονται από την εποχή πριν το 3.000 π.Χ., 900 δηλαδή χρόνια πριν την άφιξη των πρώτων ελληνόφωνων κατοίκων που ήλθαν από τα Βαλκάνια, φέρνοντας κατά πάσα πιθανότητα μαζί και τη θρησκεία τους.
Όπως μαρτυρούν τα ευρήματα στην περιοχή του Λύκαιου, η συνήθεια λατρείας κάποιας θεότητας στην περιοχή είναι πολύ παλιά και κατά πάσα πιθανότητα προηγείται χρονολογικά της εισαγωγής του Δία στην ελληνική πραγματικότητα. Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο Δρ. Ντέιβιντ Ρομάνο του πανεπιστημίου της Πενσυλβάνια, «στην ουσία έχουμε, εκτός από την προ Χριστό εποχή, την προ Δία εποχή».
Τα ευρήματα στο όρος Λύκαιο παρουσιάστηκαν και συζητηθήκαν την περασμένη εβδομάδα από τον Δρ. Ρομάνο, την αρχαιολόγο του πανεπιστημίου της Αριζόνα, Δρ. Μαίρη Βογιατζή και τον Μιχάλη Πετρόπουλο, της Ελληνικής Αρχαιολογικής Υπηρεσίας.
Αρχαιολόγοι που γνωρίζουν για την ανακάλυψη συμφωνούν με την εκδοχή του Δρ. Ρομάνο, αν και τόνισαν ότι οι ανασκαφές θα πρέπει να συνεχιστούν το καλοκαίρι ώστε να υπάρξει σαφέστερη κατανόηση της προ-Δία χρήσης του συγκεκριμένου βωμού στο Λύκαιο. «Τα στοιχεία που ήρθαν στο φως φανερώνουν σαφώς τη δραστηριότητα του βωμού στους προϊστορικούς χρόνους», ανέφερε ο Τζακ Ντέιβις, διευθυντής της αμερικανικής σχολής κλασσικών σπουδών της Αθήνας, που επισκέφθηκε την τοποθεσία αρκετές φορές. «Γνωρίζουμε ότι ο Δίας και μια θηλυκή εκδοχή του Δία λατρευόταν στα προϊστορικά χρόνια. Το δύσκολο ζήτημα είναι ο προσδιορισμός της ακριβούς φύσης του βωμού πριν από εκείνη την εποχή».
Ο Κεν Ντόουντεν, διευθυντής του Ινστιτούτου Αρχαιολογίας και Αρχαιοτήτων στο πανεπιστήμιο του Μπέρμιγχαμ, δήλωσε ότι δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός υιοθέτησης ενός υπάρχοντος βωμού για λατρεία από τους Έλληνες, κάτι που συνιστούσε εξάλλου συνήθη πρακτική που συναντάμε ακόμη και στους χριστιανικούς χρόνους.
Η συγκεκριμένη τοποθεσία λατρείας του Δία αναφέρεται και στα γραπτά του Παυσανία, ο οποίος έδωσε περιγραφές της τοποθεσίας. «Στο ψηλότερο σημείο του βουνού βρίσκεται ο βωμός του Λύκαιου Δία, από όπου φαίνεται ολόκληρη η Πελοπόννησος» αναφέρει ο Παυσανίας.
Οι επιστήμονες αρχαιολόγοι έδωσαν στη δημοσιότητα μερικά ακόμη στοιχεία για τη χρήση του βωμού πριν την εποχή του Δία. Σύμφωνα με τις προβλέψεις τους, είναι μάλλον απίθανο τα ευρήματα να μην προέρχονται από θρησκευτικές λατρείες και να αποτελούν οικιακά είδη κάποιου οικισμού, αφού το περιβάλλον είναι ιδιαίτερα αφιλόξενο και οι καιρικές συνθήκες που επικρατούν δυσμενείς. Σε ότι αφορά τους κατοίκους που ζούσαν εκεί πριν την έλευση των Ελλήνων δεν υπάρχουν ιδιαίτερα στοιχεία, αν και κάποιοι ακαδημαϊκοί πιστεύουν ότι προέρχονται από τη σημερινή δυτική Τουρκία. Τέλος, δεν έχει ακόμη προσδιοριστεί ο ακριβής τρόπος χρήσης του βωμού, αν δηλαδή χρησιμοποιούνταν σε συνδυασμό με τα έντονα καιρικά φαινόμενα για τη λατρεία κάποιας θεότητας ή την προσωποποίηση των δυνάμεων της φύσης.
με πληροφορίες New York Times
Πηγή: http://portal.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_kathciv_12_05/02/2008_220959
Αναδημοσίευση από: http://aktines.blogspot.com/2010/08/blog-post_1166.html
***
Έντονη διαμαρτυρία του Μητροπολίτη Σπάρτης Ευστάθιου
προς το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο
για το «ξεγύμνωμα» ορθοδόξων ναών
Την έντονη διαμαρτυρία του με επιστολή προς το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο, εξέφρασε ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Μονεμβασίας και Σπάρτης κ. Ευστάθιος.
Συγκεκριμένα ο Μητροπολίτης κ. Ευστάθιος διαμαρτύρεται για την σχετική άδεια που παραχωρήθηκε από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο για την απόσπαση αρχιτεκτονικών μελών από την τοιχοποιία βυζαντινών Εκκλησιών της Ιεράς Μητροπόλεως.
Η επιστολή του Σεβασμιωτάτου:
Με κατάπληξη πληροφορήθηκα από εφημερίδα πρόσφατη απόφασή σας με την οποία δίδετε άδεια στην επιστημονική ομάδα του διακεκριμένου αρχαιολόγου κ. Δεληβορριά, για να αποξηλώσουν ορθόδοξους Ιερούς Ναούς της Εκκλησιαστικής μας Επαρχίας, στο πλαίσιο αναστηλωτικού προγράμματος που αφορά στο Ιερό του Αμυκλαίου Απόλλωνα.
Για το θέμα αυτό επιτρέψτε στον υπεύθυνο επιχώριο Μητροπολίτη ως πνευματικό ποιμένα και εκκλησιαστικό λειτουργό να καταθέσει την ταπεινή του γνώμη και τον εύλογο προβληματισμό του, αν και δε του ζητήθηκε και δεν ενημερώθηκε έστω και για τυπικούς λόγους, διότι δύο τουλάχιστον εκκλησίες, χώροι λατρείας του Τριαδικού Θεού για πολλούς αιώνες, ουσιαστικά πρόκειται να βεβηλωθούν! νομότυπα για την αναστήλωση ενός αρχαίου, αξιοσέβαστου βεβαίως, μνημείου.
Καταρχήν, θαυμάζω το πάθος και την εργατικότητα του κ. Δεληβορριά και των εκλεκτών συνεργατών του, που επιδεικνύουν στην πρωτόγνωρη προσπάθεια να επαναφέρουν στην αρχέτυπη μορφή του το ιερό αυτό, σημαντικό αρχιτεκτονικό μνημείο της εθνικής μας πολιτιστικής κληρονομιάς.
Θεωρώ, όμως, ότι άπτεται των ορίων του παραλόγου η απόσπαση τμημάτων του τα οποία εν προκειμένω είναι ενσωματωμένα στην τοιχοποιία η το εσωτερικό της Αγίας Κυριακής και του Προφήτου Ηλία των Ενοριών Αμυκλών και Ριβιωτίσσης αντιστοίχως, για να υλοποιηθεί ο εν λόγω στόχος.
Πρώτα-πρώτα τέτοια ενέργεια, η οποία με βάση την απόφαση αυτή μπορεί να φθάσει και σε αφαιρέσεις, δηλαδή καταστροφή υλικού ακόμη και από το ιερό Βήμα η την αγία Τράπεζα, που και ιερόσυλοι η αλλόθρησκοι πολλές φορές σέβονται, αποτελεί πράξη ιεροσυλίας, προσβολή βάναυση του Θεού αλλά και των ευσεβών χριστιανών.
Τη μορφή της αντίδρασης των τελευταίων, οι οποίοι έχουν το δικαίωμα ανεμπόδιστα να τελούν τα θρησκευτικά τους καθήκοντα και των οποίων οι Ναοί, όπως και των αλλοθρήσκων, να τυγχάνουν σεβασμού από την ελληνική πολιτεία, δεν μπορούμε ασφαλώς να προδικάσουμε.
Την προβλέπουμε, όμως, δυναμική από τα μηνύματα που μέχρι σήμερα λαμβάνουμε και από τώρα υπόσχομαι ότι θα έχουν αμέριστη τη συμπαράστασή μου.
Η διαβεβαίωση, επιπρόσθετα, ότι είναι εξασφαλισμένη η στατικότητα και ότι δε θα αλλοιωθεί η αισθητική των εκκλησιών, γιατί θα αντικατασταθούν με τα ακριβή τους αντίγραφα είναι αβάσιμη.
Ποτέ δεν έχει εφαρμοστεί η τεχνική αυτή στο παρελθόν και επομένως απουσιάζει η σχετική εμπειρία, αλλά και αν έχει, δεν είναι εγγυημένης αποτελεσματικότητας, διότι κάθε περίπτωση είναι μοναδική και υπάρχουν αστάθμητοι παράγοντες που μπορούν να καταστρέψουν ολοσχερώς το Ναό κατά το εγχείρημα.
Εξάλλου, και η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, η καθ ύλην αρμόδια, της οποίας η θέση δεν ελήφθη υπ όψιν, διαφωνεί κάθετα.
Ας μη λησμονούμε και μία άλλη πολύ σοβαρή διάσταση του θέματος που συνδέεται με τους ιερούς Κανόνες, τους οποίους κανείς μας δεν έχει το δικαίωμα να παραβλέπει η να παραχαράσσει στο βωμό ποικίλων σκοπιμοτήτων.
Οι Κανόνες και σ αυτό το ζήτημα είναι εύγλωττοι, « του ναού πεσόντος, ο τόπος ανίερος ου γίνεται. όθεν ουδέ πωλείται»( ογ Διάτ. του α τίτλ. Νεαρών).
«Τα άπαξ καθιερωθέντα Μοναστήρια (επομένως και ιεροί Ναοί) κατά γνώμην του Επισκόπου, μένειν εις το διηνεκές και τα ανήκοντα αυτοίς πράγματα φυλάττεσθαι και μηκέτι γίνεσθαι ταύτα κοσμικά καταγώγια. Τους δε συγχωρούντας τούτο γίνεσθαι, υποκείσθαι τοις εκ των Κανόνων Επιτιμίοις»( 24ος Κανών Δ Οἰκουμ. Συνόδου).
Συμφωνούν και ο μθ της Στ Οἰκουμ. Συνόδου και ο ιβ της Ζ Οἰκουμ. Συνόδου και ο β του Αγ. Κυρίλλου που επιτάσσουν να μένουν «αναφαίρετα τα κειμήλια και υποστατικά από τας εχούσας αυτά εκκλησίας».
Στο σημείο αυτό θέλω να επικαλεσθώ και μία ιστορική αλήθεια, που σίγουρα γνωρίζετε και αφορά στην αιτία του "παντρέματος αυτού στοιχείων από αρχαία μνημεία με χριστιανικές εκκλησίες.
Είναι, δηλαδή, γνωστό ότι στο απώτερο παρελθόν, όταν τα αρχαιοελληνικά μνημεία, εγκαταλελειμμένα γίνονταν βορά της αρχαιοκαπηλικής βουλιμίας των πάσης φύσεως τυμβωρύχων της ελληνικής ιστορίας, πολλοί έλληνες χριστιανοί, άλλοι γιατί επιδίωκαν διασύνδεση του Ελληνισμού με το Χριστιανισμό με τη δική τους αισθητική αντίληψη, άλλοι για να προστατέψουν τους πολιτισμικούς αυτούς θησαυρούς και άλλοι από άγνοια, ενώ λίγοι από φανατισμό, πήραν διάφορους ογκόλιθους -αγκωνάρια, που ήταν διάσπαρτα παντού, και έκτισαν Εκκλησίες.
Παρατηρήθηκε, μάλιστα, το παράδοξο ιστορικό φαινόμενο αλλόφυλοι και αλλόθρησκοι επιδρομείς ( π.χ. οι Γότθοι του Αλάριχου κ.α.), όταν κατέστρεφαν αρχαιοελληνικά μνημεία, να σταματούν όπου υπήρχαν χριστιανικοί ναοί από σεβασμό η άλλους λόγους.
Η πολιτική αυτή, τελικά, διέσωσε κυριολεκτικά χιλιάδες τέτοιους μνημειακούς θησαυρούς που βρίσκονταν στους Ιερούς Ναούς η πέριξ αυτών.
Επομένως, η θεμιτή κατά τα άλλα προσπάθεια αποκατάστασης αρχαίων μνημείων, στην προκειμένη περίπτωση του Απολλώνειου ιερού, με την εφαρμογή αυτής της επισφαλούς και αμφιλεγόμενης τεχνικής, αφού δεν έχει την ευρεία επιστημονική συναίνεση, συνιστά και προσβολή και έκφραση ασέβειας προς τους κτίτορες των ορθόδοξων αυτών εκκλησιών και ταυτόχρονη περιφρόνηση της ιστορικής και εθνικής τους προσφοράς.
Με βάση, συνεπώς, τις παραπάνω επισημάνσεις, φρονώ ότι ο τρόπος με τον οποίο τείνει να εφαρμοσθεί το συγκεκριμένο πρόγραμμα αναστήλωσης δεν αντιμετωπίζει ισότιμα, όπως υποστηρίζεται, αφενός ένα μνημείο που μόνο ίχνος του σώζει και αφετέρου τους ορθόδοξους ναούς, ευκτήριους οίκους λατρείας των ορθόδοξων χριστιανών για εκατοντάδες χρόνια που έτσι απροκάλυπτα θέτει σε κίνδυνο ολοσχερούς καταστροφής.
Ολοκληρώνω τις σκέψεις αυτές με δύο ερωτήματα:
α) Τα πιστά αντίγραφα των μνημειακών τμημάτων με τα οποία η ομάδα σκοπεύει θεωρητικά τουλάχιστον να αντικαταστήσει τα ενσωματωμένα στους Ναούς πρωτότυπα, γιατί να μη χρησιμοποιηθούν στο ιερό του Απόλλωνα;
Με τον τρόπο αυτό θα εξοικονομηθούν και πόροι και χρόνος και θα αποφευχθούν απρόβλεπτες επιπλοκές.
β) Κανένα σπίτι δεν γκρεμίστηκε και ποτέ, για να αποκαλύψουν τμήματα αρχαίων Ναών η θεάτρων, προκειμένου να αποκαταστήσουν τα μνημεία. Πως τώρα επιχειρείται;
Πηγή: http://www.immspartis.gr/?p=6021
