Του Αλεξανδρου Μασσαβετα
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ. Από τις τελευταίες ημέρες της Σαρακοστής, οι Ελλαδίτες μέτοικοι και οι ελάχιστοι εναπομείναντες ομογενείς της Πόλης προσπαθούμε να προγραμματίσουμε τους πασχαλινούς εορτασμούς. «Ποιες εκκλησίες θα λειτουργήσουν φέτος;». Ελλείψει πιστών, ελάχιστες από τις ογδόντα ενορίες λειτουργούν, διαφορετικές μάλιστα κάθε χρόνο. Ο Πατριαρχικός Ναός του Αγίου Γεωργίου Ποτηρά και η Αγία Τριάδα Σταυροδρομίου στο Πέραν είναι οι μόνες κατάμεστες, κυρίως με εκδρομείς από την Ελλάδα. Εμείς όμως που κατοικούμε στην Πόλη θα προτιμήσουμε την κατανυκτική, καίτοι υπέρμετρα μελαγχολική, ατμόσφαιρα μικρότερων, απομακρυσμένων εκκλησιών. Συμμορφούμενοι και στην παράκληση κύκλων του Πατριαρχείου «να μη συρρέουμε όλοι στον Πατριαρχικό ναό», έτσι ώστε να αποκτήσουν εκκλησίασμα και οι λοιπές ενορίες.
Για εμάς τους (από καταγωγή ή επιλογή) Πολίτες, πλέον αγαπητοί προορισμοί η Παναγία της Πριγκήπου, μόνη ενορία που πραγματοποιεί περιφορά του Επιταφίου στους δρόμους, και οι ναοί του Νεοχωρίου (Γιενίκιοϊ) στον Βόσπορο. Οι περισσότεροι φέρνουμε στην εκκλησία και τους Τούρκους φίλους μας «για να γεμίσει ο ναός». Οι τελευταίοι παρακολουθούν με ενθουσιασμό τα περίεργα έθιμα, προσπαθούν να ψάλλουν το Χριστός Ανέστη. Αγνωστοι, Ελληνες, Αρμένιοι, Τούρκοι, ακολουθούν την περιφορά στην Πρίγκηπο, γνωρίζονται μεταξύ τους μετά την αναστάσιμη λειτουργία στο επιτροπικό της Κοιμήσεως Νεοχωρίου, τσουγκρίζουν αυγά. Οι περίοικοι παρακολουθούν με περιέργεια. Βγαίνουν στα παράθυρα οι Τούρκοι της Πριγκήπου να φωτογραφίσουν την περιφορά με τα κινητά τους, τηλεφωνούν σε φίλους και γνωστούς να ακούσουν «ζωντανά» τις ψαλμωδίες. Μας γεμίζουν ευχές. Στο εύπορο Νιχώρι, καλοντυμένοι νέοι έρχονται και μας ρωτούν, χαμογελαστά, «Εχετε γιορτή; Είδαμε τα αναμμένα κεριά. Σας περισσεύει ένα, για την καλή τύχη;».
Αντικείμενο περιεργείας
Δεκαετίες μετά την έξοδο, τα έθιμα των Ρωμηών θεωρούνται τοπικό φολκλόρ υπό εξαφάνιση – ιδανικό ρεπορτάζ για φωτογράφους και περιοδικά. Ετσι, ο αμύητος Ελλαδίτης δύσκολα πείθεται πως κάποια ελληνικά ιερά δέχονται κάθε χρόνο χιλιάδες Τούρκους προσκυνητές και πως πολλά ξωκλήσια συντηρούνται αποκλειστικά από προσφορές Τούρκων. Σειρά προκυνημάτων έχουν καταγραφεί στη συλλογική μνήμη τους ως θαυματουργά. Κάθε πρωτομηνιά, τεράστιες ουρές σχηματίζονται έξω από τον ναό της Κοιμήσεως Θεοτόκου Βεφά, κοντά στο υδραγωγείο του Ουάλη. Νομίζει κανείς πως θα βουλιάξουν τα πλοία για την Πρίγκηπο κάθε χρόνο ανήμερα του Αγίου Γεωργίου από τις χιλιάδες επισκέπτες του ομώνυμου μοναστηριού. «Πολύν παρά» αφιερώνουν χιλιάδες Τούρκοι προσκυνητές του Αγίου Δημητρίου στην Ξηροκρήνη του Βοσπόρου, με το ξακουστό αγίασμα, μας λέει ο ηλικιωμένος καντηλανάφτης.
Θυμάμαι την έκπληξή μου, τρία χρόνια πριν, όταν τυχαία περνώντας έξω από τα τείχη του Τόπκαπι είδα το αγίασμα του Αγίου Θεράποντος ανοικτό. Ξακουστό αγίασμα έχει, αιώνες τώρα, τη φήμη του θαυματουργού. Μόλις μπήκα, μία κοπέλα με ισλαμική μαντήλα ήρθε μέχρι την πόρτα, μου έσφιξε το χέρι, με φίλησε στο μάγουλο. «Καλώς ήλθατε». Εμεινα άναυδος: για μία «σκεπασμένη» μουσουλμάνα παρόμοιες οικειότητες είναι αδιανόητες. Μέσα στον ναΐσκο ένα σιωπηλό πλήθος, όλοι Τούρκοι, περίμενε να το «διαβάσει» ο παπάς. Μητέρες με παιδιά τυφλά ή παράλυτα, ζευγάρια που κρατούνταν αμήχανα από το χέρι, νέοι που φιλούσαν τις εικόνες ευλαβικά και στη συνέχεια σήκωναν τα χέρια σε προσευχή κατά το μουσουλμανικό τυπικό. Δύο ιερείς δέχονταν τους προσκυνητές, άκουγαν την ευχή ή παράκλησή τους, τους έβαζαν να σκύψουν κάτω από το πετραχήλι τους και τους διάβαζαν μια ευχή. «Την δούλην του Θεού Αϊσέ.. τον δούλον του Θεού Χαλίλ... εις το όνομα του Πατρός...» άκουγα από μακριά. Δύο αστυνομικίνες μπήκαν και ο ιερέας τους έκανε νόημα πως δεν χρειάζεται να βγάλουν τα παπούτσια τους, όπως στο τζαμί. Φίλησαν τα εικονίσματα και νίφθηκαν με το αγίασμα, πριν πιουν ικανή ποσότητα.
Αγάπη στον Αγιο Γεώργιο
«Σκηνές οικείες», λέει ο ογδοντάχρονος Πριγκηπινός Δημήτρης Μαντατζήογλου, που σημειώνει πως οι μουσουλμάνοι σε όλη τη Μέση Ανατολή συρρέουν σε αγιάσματα. Εχουν, δε, ιδιαίτερη αγάπη στον Αγιο Γεώργιο. «Στην Τουρκία, η εορτή του Αη Γιώργη της Πριγκήπου αποτελεί το μαζικότερο προσκύνημα της χώρας», λέει ο κύριος Δημήτρης. Χιλιάδες συρρέουν από όλη την Πόλη, αλλά και από την Ανατολία, σε κάτι που θυμίζει ειδωλολατρικό προσκύνημα των αρχαίων χρόνων. Οι πιστοί που ανεβαίνουν τον απότομο λόφο της μονής δένουν στα κλαδιά των γύρω θάμνων και δένδρων κόμπους από χαρτί ή ύφασμα ή την άκρη μιας κουβαρίστρας της οποίας την κλωστή σέρνουν ώς τον ναό. Το αποτέλεσμα, μια παρέλαση πρωτόγονων χριστουγεννιάτικων δένδρων εκτός εποχής. Πλανόδιοι πωλητές στο λιμάνι και στη βάση του λόφου πωλούν τις περίφημες κουβαρίστρες, εικονίσματα, κεριά, φυλαχτά, καθώς και μικροσκοπικά κλειδιά, που πιστεύεται ότι «σου ανοίγουν την τύχη». «Οι κόμποι-αφιερώματα στα κλαδιά αποτελούν πανάρχαιο έθιμο που επιβιώνει μεταξύ των μουσουλμάνων σε όλη τη Μικρά Ασία. Δεν έχει καμία σχέση με τον Χριστιανισμό. Χωρίς να επικροτούμε την πρακτική, την ανεχόμαστε», λέει πηγή της εδώ εκκλησίας. Χριστιανοί και μουσουλμάνοι προσεύχονται πλάι πλάι, και οι τελευταίοι δεν σταματούν να αγγίζουν ευλαβικά τις εικόνες (που τις έχουν γεμίσει αφιερώματα, κυρίως κοσμήματα και ρολόγια) και να φέρουν το χέρι στο στόμα.
Αγιοι με «ειδικότητα»
Πληροφορούμαστε από τους προσκυνητές του «Aya Yorgi» και του «Aya Tarapi» ότι κάθε θαυματουργό αγίασμα επιτελεί και διαφορετικό σκοπό. Στον Αγιο Θεράποντα καταφεύγουν όσοι έχουν σοβαρά και χρόνια προβλήματα υγείας. Ο Αη Δημήτρης στην Ξηροκρήνη (Κουρούτσιεσμε), με το αγίασμα το χωμένο στην άκρη μακριάς και κατασκότεινης υπόγειας στοάς, πιστεύεται πως θεραπεύει τα μουγγά παιδιά. Η Αρμένικη εκκλησία Σουρπ Χρεσνταγκαμπέντ στο Μπαλατά, όπου και το μόνο αγίασμα των Αρμενίων, ιατρεύει τους παραλύτους και τους μουγγούς. Οσο για τον Αγιο Γεώργιο, αυτός έχει γενική αρμοδιότητα. Αυτό τουλάχιστον συμπεραίνει κανείς κοιτώντας τα φυλαχτά που πωλούν οι πλανόδιοι και που είναι ευκρινώς σημειωμένα: «Για παιδιά - για επιτυχία στο σχολείο - για χρήματα - για γάμο: εγγυημένο! - για υγεία». Οι περισσότεροι προσκυνητές, πάντως, είναι νεαρές γυναίκες που ζητούν από τον Αγιο «έναν καλό σύζυγο» ή βοήθεια να τεκνοποιήσουν.
