«Εγώ, μπαμπά, τι είμαι;» (ρώτησε ο 12χρονος Ιλχάν στην Ξάνθη, τον πατέρα του). — Οταν είσαι μόνος σου, είσαι Τούρκος παιδί μου. Οταν είσαι με άλλους Τούρκους, τότε είσαστε «Μουσουλμάνοι της Θράκης». Ο πατέρας του μικρού δεν έδωσε καθόλου τυχαία τη συγκεκριμένη απάντηση, αφού σύμφωνα με την (ημι)επίσημη ελληνική θέση ο μειονοτικός της Θράκης επιτρέπεται ατομικά να αυτοπροσδιορίζεται ως «Τούρκος» αλλά όχι και συλλογικά: οι περισσότεροι του ενός Τούρκοι είναι, σύμφωνα με αυτή τη λογική, αποκλειστικά «μουσουλμάνοι». Η απάντηση στον Ιλχάν θα ήταν διαφορετική, αν το ερώτημα διατυπωνόταν στα χρόνια του ’30 ή πριν από το 1964 και πάντως μετά το 1983. Η μειονότητα προσδιοριζόταν κάθε φορά ανάλογα με τις «εθνικές ανάγκες». Τουρκική στα χρόνια μετά τη συνθήκη της Λωζάνης (παρ' ότι σ' αυτήν δεν υπάρχει τέτοια αναφορά), μουσουλμανική στη συνέχεια, τουρκική και πάλι μέχρι τα γεγονότα της Κύπρου και τον διωγμό των Ρωμιών από την Πόλη το 1964 και εντέλει «μουσουλμανική» με απόφαση από το υπουργείο Εξωτερικών το 1983. Και όμως, στη Θράκη φαίνεται ότι τελευταία κάτι αλλάζει. (Ελπίζεται ότι αυτό συμβαίνει). Από αύριο ένα βιβλίο θα μοιραστεί στους μειονοτικούς. Είναι ένα σπάνιο βιβλίο. «Το τουρκικό μας βιβλίο» με «κείμενα από τη λογοτεχνία, τις εφημερίδες και τα περιοδικά της Δυτικής Θράκης» και προορίζεται (εφ' όσον εγκριθεί) για τα παιδιά της μειονότητας που συνεχίζουν στο (ελληνικό) δημόσιο Γυμνάσιο και ειδικότερα για τους μαθητές της Α' Γυμνασίου. Και μετά ήρθε η Πατρίδα Αυτό που το κάνει τόσο ξεχωριστό είναι κατ' αρχήν ότι συγγράφηκε από μειονοτικούς, που γεννήθηκαν κι από τις δύο πλευρές της Θράκης. Δύο Ρωμιοί της Πόλης, ο Ηρακλής Μήλλας και ο Δήμος Γιαγτζόγλου και τέσσερις μειονοτικοί της Θράκης, οι Αηντήν Μποσταντζή, Εβρέν Ντεντέ, Κοράη Χασάν και Τουντσάη Μπαλτά είναι οι συγγραφείς. Και είναι σημαντικό –όπως εκτιμά και ο Ηρακλής Μήλλας (καθηγητής στο πανεπιστήμιο Αθήνας)– να υπάρχει ως καθημερινότητα και ως κουλτούρα η Δυτική Θράκη. Επίσης όλα τα κείμενα έχουν συγγραφεί στα τουρκικά από μέλη της μειονότητας, από σαράντα οκτώ μειονοτικούς συγγραφείς, ποιητές και διανοούμενους. Η εκπαίδευση των μειονοτικών είναι μια πονεμένη ιστορία. Τα παιδιά ούτε ελληνικά μάθαιναν, ούτε τουρκικά. Τα ελληνικά, διότι ήταν ουσιαστικά γι’ αυτά μια ξένη γλώσσα, αφού τα περισσότερα μεγαλώνουν σε αμιγώς μουσουλμανικές κοινότητες και τα τουρκικά, διότι συνήθως τα μιλούν καλύτερα από τους δασκάλους τους (ελληνόφωνους ή Πομάκους που ύστερα από τριετή εκπαίδευση διορίζονταν δάσκαλοι τουρκικών). Με αποτέλεσμα να υπάρχουν δύο επιλογές: Είτε η εγκατάλειψη του σχολείου είτε η φυγή στην Τουρκία. Τα πράγματα άλλαξαν με την επιβολή ποσόστωσης στα ΑΕΙ από τον Γιώργο Παπανδρέου. Η δυνατότητα εισόδου στα ελληνικά ΑΕΙ ανέκοψε αυτή την τάση. Αλλά για να ανταγωνιστούν τα παιδιά της μειονότητας τους συμμαθητές τους, θα έπρεπε να δοθεί συνολική λύση. Αλλωστε τα μισά μαθήματα είναι στα τουρκικά και τα μισά στα ελληνικά. Και τα μεν ελληνικά βιβλία ήταν μέχρι το 1996 εξαιρετικά δύσκολα, τα δε τουρκικά επιεικώς απαράδεκτα (μέχρι το 2002 ήταν φωτοτυπίες τουρκικών βιβλίων του ’50). Το «πρόγραμμα εκπαίδευσης μουσουλμανοπαίδων» (ΠΕΜ) από τις καθηγήτριες Αννα Φραγκουδάκη και Θάλεια Δραγώνα ήταν ότι πιο ελπιδοφόρο έχει να παρουσιάσει η χώρα μας στον συγκεκριμένο τομέα. Αφορούσε τους μειονοτικούς μαθητές του Δημοτικού, τους οποίους προμήθευσε με μία σειρά εξαιρετικών βιβλίων, για να μάθουν πιο εύκολα τα ελληνικά, αλλά και για να ενταχθούν ως μειονοτικοί στο ευρύτερο περιβάλλον, όπως αυτό διαμορφώνεται από την (κυρίαρχη) γλώσσα. Το ελληνόφωνο κομμάτι διορθώθηκε, όχι όμως και το συνολικό πρόβλημα του μειονοτικού σχολείου. Τώρα ήρθε η ώρα και για άλλες αλλαγές; Οι άνθρωποι που παρακολουθούν τα μειονοτικά διαπιστώνουν μεν σημαντικές ευκαιρίες αλλά και τον κίνδυνο να μείνουν όλες αυτές οι προσπάθειες ημιτελείς. Αλλαγές μέσω Στρασβούργου Το πλέον χαρακτηριστικό επιχείρημα για την κινητικότητα στη Θράκη σχετικά με το μειονοτικό, το παραθέτει ο Κωνσταντίνος Τσιτσελίκης (επίκουρος καθηγητής, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας): «Τους τελευταίους μήνες σε τρεις ελληνικές υποθέσεις (Τουρκική Ενωση Ξάνθης, Πολιτιστικός Σύλλογος Τούρκων Γυναικών Ροδόπης, Σύλλογος νεολαίας μειονότητας Εβρου) το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) τερμάτισε μια πολυετή δικαστική διαμάχη σχετικά με το δικαίωμα σύστασης μειονοτικών συλλόγων με εθνικό προσδιορισμό (βλ. “τουρκικός”) ή χωρίς καθόλου προσδιορισμό (χωρίς τον όρο “μουσουλμανική μειονότητα”). Το χρονικό της επίμονης μη έγκρισης των καταστατικών μειονοτικών συλλόγων από τα ελληνικά δικαστήρια ακυρώθηκε από το Δικαστήριο του Στρασβούργου με απλό νομικό συλλογισμό και προβλέψιμη εφαρμογή της νομολογίας του: δεν νοείται σε μια δημοκρατική κοινωνία ο προληπτικός περιορισμός του δικαιώματος, ούτε ότι η αναφορά σε εθνικό προσδιορισμό συνεπάγεται κίνδυνο για μια δημοκρατική κοινωνία. Αντίστροφα, όπως λέει ορθά το ΕΔΔΑ, το κράτος οφείλει να προστατεύει την έκφραση ιδεών, ακόμα και εάν αυτές προκαλούν ή σοκάρουν την κοινωνία. Δυστυχώς, η ελληνική δικαιοσύνη προτίμησε για άλλη μια φορά (βλ. παλαιότερες υποθέσεις Στέγη Μακεδονικού Πολιτισμού, Ουράνιο Τόξο) να μην λύσει ένα απλό νομικό ζήτημα, αλλά να το εξετάσει υπό το πρίσμα της ειδικής και εξαιρετικής κατάστασης». Υπήρξαν κι άλλες πρωτοβουλίες από ελληνικής πλευράς τους τελευταίους μήνες με χαρακτηριστικότερη τον νόμο για τα Βακούφια (η αδιάθετη ακίνητη περιουσία της μειονότητας). Μάλιστα το υπουργείο Εξωτερικών αποσύνδεσε τον σχετικό νόμο από τον αντίστοιχο –αναμενόμενο– τουρκικό για τα βακούφια της ελληνικής μειονότητας στην Πόλη. Πάντως στη Θράκη, οι μειονοτικοί δεν τον υποδέχτηκαν με πανηγύρια, ιδίως διότι διατηρούνται «παραθυράκια» επέμβασης της κεντρικής εξουσίας στην περιουσία τους. Αλλωστε παραμένει σε εκκρεμότητα το μείζον θέμα για τους ίδιους, η εκλογή του Μουφτή και όχι ο διορισμός του από τις πολιτικές αρχές. Αυτό στην πράξη σημαίνει ότι επιτέλους θα καταργηθεί η Σαρία – η Ελλάδα είναι η μοναδική χώρα στην Ευρωπαϊκή Ενωση όπου ισχύει ο ισλαμικός νόμος, όταν αντίθετα στην Τουρκία έχει καταργηθεί εδώ και περίπου έναν αιώνα. Οπως εξηγεί ο Γιάννης Κτιστάκις (νομικός), ήρθε η ώρα να διαχωριστεί η ιδιότητα του δικαστή από αυτήν του θρησκευτικού λειτουργού (Μουφτής). «Και, κυρίως, ήρθε η ώρα να σταματήσουν οι γνωστές κατά το παρελθόν κωλυσιεργίες της ελληνικής διοίκησης, ώστε να αναβληθεί η εφαρμογή των αποφάσεων του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου.» Ωστόσο, πριν λυθούν τα παλιά φαίνεται ότι δημιουργείται και ένα νέο πρόβλημα: Στη Βουλγαρία τα τελευταία χρόνια έχουν αγανακτήσει με την ελληνική πολιτική απέναντι στους Πομάκους της Θράκης! «Εσείς», έλεγαν ιστορικοί του Ινστιτούτου Μακεδονικών Σπουδών στη Σόφια «καταφέρατε να εκτουρκίσετε τους Πομάκους, μιλώντας συλλήβδην για μουσουλμάνους στους οποίους δεν αναγνωρίζατε άλλη ταυτότητα. Ετσι το αποτέλεσμα ήταν να συνεχιστεί αυτός ο εκτουρκισμός και στη δική μας πλευρά των συνόρων.» Τώρα κάποιοι στη Θράκη ξεκίνησαν την ίδια φάμπρικα και με τους Ρομά… Κι αρχίζουν να ξεφυτρώνουν σύλλογοι «μουσουλμάνων Ρομά». Για το «καλό του Εθνους»… Ιnfo -Γιάννης Κτιστάκης «Ιερός Νόμος του Ισλάμ και Μουσουλμάνοι Ελληνες πολίτες», Θεσσαλονίκη 2007, εκδ. Αντ. Σάκκουλα -Elisabeth Coelho «Διδασκαλία και μάθηση στα πολυπολιτισμικά σχολεία», Θεσσαλονίκη 2008 εκδ. Επίκεντρο -Θάλεια Δραγώνα, Αννα Φραγκουδάκη (επιμ.) «Πρόσθεση όχι αφαίρεση, πολλαπλασιασμός όχι διαίρεση», Αθήνα 2008, εκδ. Μεταίχμιο BΗ σειρά του ΚΕΜΟ για θέματα μειονοτήτων και ταυτοτήτων από τις εκδόσεις Κριτική.